Copier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Copier dans le presse-papierSource de référence, Sancti Ambrosii opera pars prima qua continentur libri Exameron, De Paradiso, De Cain et Abel, De Noe, De Abraham, De Isaac, De bono mortis, Karl Schenkl (éd.), Prague, Academiae Litterarum Caesareae Vindobonensis (CSEL), 32, 1, 1897.
Hexaemeron, liber V
I.
1. Ornatis superioribus duobus elementis, mari propria praerogativa conceditur. Describitur aquarum obedientia, ac mira fecunditas, qua homo gustatis interdictis abutitur. Demum ostenditur reptilia non modo serpentes vocitari, sed etiam pisces.
2. [α] Verg. Aen.6, 7261sourcesCaelum ac terras camposque liquentis / lucentemque globum lunae Titaniaque astra / spiritus intus alit.
1. Vestita diversis terra germinibus virebat omnis, coelum quoque sole et luna, geminis vultus sui luminibus, stellarumque insignitum decore fulgebat. Supererat elementum tertium, mare scilicet ; ut et ipsi gratia vivificationis divino proveniret munere. [α] Aethereo enim spiritu omnes terrarum fetus aluntur. Terra quoque semina resolvens, universa vivificat : et maxime tunc primum verbo Dei iussa viridescere, vivificationis suae munere pullulabat. Vacabat aqua, et a divinae operationis feriata beneficio videbatur. Habet adhuc Creator quod illi conferat. quo munia terrarum possit aequare : reservabat ei, ut et ipsa proprium sibi et speciale aliquid praerogativae collati sibi muneris vindicaret. Vivificavit prius terra, sed ea quae spirantem animam non habebant. Aqua iubetur ea producere quae viventis animae vigorem dignitatemque praeferrent, et sensum tuendae salutis, et fugiendae mortis acciperent.
1. Vestita diversis terra germinibus virebat omnis, coelum quoque sole et luna, geminis vultus sui luminibus, stellarumque insignitum decore fulgebat. Supererat elementum tertium, mare scilicet ; ut et ipsi gratia vivificationis divino proveniret munere. [α] Aethereo enim spiritu omnes terrarum fetus aluntur. Terra quoque semina resolvens, universa vivificat : et maxime tunc primum verbo Dei iussa viridescere, vivificationis suae munere pullulabat. Vacabat aqua, et a divinae operationis feriata beneficio videbatur. Habet adhuc Creator quod illi conferat. quo munia terrarum possit aequare : reservabat ei, ut et ipsa proprium sibi et speciale aliquid praerogativae collati sibi muneris vindicaret. Vivificavit prius terra, sed ea quae spirantem animam non habebant. Aqua iubetur ea producere quae viventis animae vigorem dignitatemque praeferrent, et sensum tuendae salutis, et fugiendae mortis acciperent.
3. [β] Gn, 202sourcesProducant aquae reptile animae viventis, et volatile super terram sub firmamento caeli.
2. Dixit itaque Deus, [β] Producant aquae reptilia animarum viventium secundum genus, et volatilia volantia super terram secundum firmamentum coeli. Venit mandatum et subito aqua iussos fundebatur in partus : generare fluvii, vivificare lacus, mare ipsum coepit diversa reptilium genera parturire, et secundum genus effundere quodcumque formaverat. Non exigui gurgites, non coenosae paludes vacabant, quin omnia datam sibi creandi assumerent potestatem. Pisces exsiliebant de flumine, delphines praeludebant in fluctibus, conchae saxis, ostreae adhaerebant profundis, adolescebant echini. Vae mihi ! ante hominem coepit illecebra, abundantia copiarum, nostrae mater luxuriae. Ante hominem deliciae. Prior ergo hominum tentatio, quam natura : sed nihil natura deliquit ; alimenta dedit, non vitia praescripsit. Haec communia dedit, ne tibi aliqua velut propria vindicares. Tibi suos fructus terra producit ; tibi scaros et accipenseres, et omnes fetus suos generant aquae : et his non contentus interdicta tibi alimenta gustasti. Ad invidiam tuam omnia congeruntur, ut praevaricatio tuae aviditatis oneretur.
2. Dixit itaque Deus, [β] Producant aquae reptilia animarum viventium secundum genus, et volatilia volantia super terram secundum firmamentum coeli. Venit mandatum et subito aqua iussos fundebatur in partus : generare fluvii, vivificare lacus, mare ipsum coepit diversa reptilium genera parturire, et secundum genus effundere quodcumque formaverat. Non exigui gurgites, non coenosae paludes vacabant, quin omnia datam sibi creandi assumerent potestatem. Pisces exsiliebant de flumine, delphines praeludebant in fluctibus, conchae saxis, ostreae adhaerebant profundis, adolescebant echini. Vae mihi ! ante hominem coepit illecebra, abundantia copiarum, nostrae mater luxuriae. Ante hominem deliciae. Prior ergo hominum tentatio, quam natura : sed nihil natura deliquit ; alimenta dedit, non vitia praescripsit. Haec communia dedit, ne tibi aliqua velut propria vindicares. Tibi suos fructus terra producit ; tibi scaros et accipenseres, et omnes fetus suos generant aquae : et his non contentus interdicta tibi alimenta gustasti. Ad invidiam tuam omnia congeruntur, ut praevaricatio tuae aviditatis oneretur.
4. [γ] Gn, 203sourcesProducant aquae reptile animae viventis.
3. Sed neque quam multae species et nomina sint, possumus enarrare, quae omnia momento divinae praeceptionis animata sunt. Simul coibat forma corporis et operabatur anima, vitalis etiam vigor reliquae virtutis. Repleta erat terra germinibus, mare impletum animantibus. Ibi insensibilia pullulabant, hic sensibilia versantur. In terris quoque aqua suas sibi vindicat portiones. Lambunt terram pisces aquarum, et ex ea sibi praedam requirunt. Culices quoque et ranunculi circa genitales strepunt paludes, et ipsae audierunt Domini mandatum dicentis : [γ] Producant aquae reptilia animarum viventium.
3. Sed neque quam multae species et nomina sint, possumus enarrare, quae omnia momento divinae praeceptionis animata sunt. Simul coibat forma corporis et operabatur anima, vitalis etiam vigor reliquae virtutis. Repleta erat terra germinibus, mare impletum animantibus. Ibi insensibilia pullulabant, hic sensibilia versantur. In terris quoque aqua suas sibi vindicat portiones. Lambunt terram pisces aquarum, et ex ea sibi praedam requirunt. Culices quoque et ranunculi circa genitales strepunt paludes, et ipsae audierunt Domini mandatum dicentis : [γ] Producant aquae reptilia animarum viventium.
5. [δ] Ps, 103, 254sourcesHoc mare magnum et spatiosum manibus ; illic reptilia quorum non est numerus.
[ε] Verg. Aen.5, 1585sourceset longa sulcant vada salsa carina.
4. Scimus reptilia dici genera serpentum, eo quod super terram repant : sed multo magis omne quod natat, reptandi habet vel speciem, vel naturam. Nam etsi in profundum qui se demerserint, aquam videantur findere ; tamen cum supra innatant, repunt toto corpore, quod trahunt super quaedam dorsa aquarum. Unde et David ait : [δ] Hoc mare magnum et spatiosum, illic reptilia quorum non est numerus. Quinetiam cum pleraque pedes habeant, et ambulandi usum, eo quod sint amphibia, quae vel in aquis vel in terris vivant, ut sunt phocae, crocodili, equi fluviales, quos hippopotamos vocant, eo quod hi generentur Nilo in flumine ; tamen cum in alto aquarum sunt, non ambulant, sed natant, nec vestigio utuntur pedis ad incedendum, sed tanquam remo ad reptandum. Siquidem et navis acta remis labitur, et [ε] aquas sulcat carina.
[ε] Verg. Aen.5, 1585sourceset longa sulcant vada salsa carina.
4. Scimus reptilia dici genera serpentum, eo quod super terram repant : sed multo magis omne quod natat, reptandi habet vel speciem, vel naturam. Nam etsi in profundum qui se demerserint, aquam videantur findere ; tamen cum supra innatant, repunt toto corpore, quod trahunt super quaedam dorsa aquarum. Unde et David ait : [δ] Hoc mare magnum et spatiosum, illic reptilia quorum non est numerus. Quinetiam cum pleraque pedes habeant, et ambulandi usum, eo quod sint amphibia, quae vel in aquis vel in terris vivant, ut sunt phocae, crocodili, equi fluviales, quos hippopotamos vocant, eo quod hi generentur Nilo in flumine ; tamen cum in alto aquarum sunt, non ambulant, sed natant, nec vestigio utuntur pedis ad incedendum, sed tanquam remo ad reptandum. Siquidem et navis acta remis labitur, et [ε] aquas sulcat carina.
II.
6. Virtute huius vocis, producant aquae reptilia, multo plura in mari quam in terra esse producta ; eamque gratiam aquis additam, ut quae in terris noxia, in mari innoxia generentur.
7. [ζ] Gn, 206sourcesProducant aquae reptile animae viventis.
[η] Verg. Aen.5, 8227sourcesimmania cete.
5.[ζ] Producant aquae reptilia, dixit Dominus. Brevis sermo, sed vehemens, et late patens, communem minimis et maximis naturam infudit. Eodem momento producitur balena quo rana eiusdem vi operationis nascitur. Non laborat in maximis Deus, non fastidit in minimis. Nec doluit natura parturiens delphinas ; sicut non doluit, cum exiguos murices cochleasque produceret. Adverte, o homo, quanto plura in mari quam in terris sint. Numera si potes, omnia piscium genera vel minutorum, vel etiam maximorum, sepias, polypos, lithostracos, carabos, cancros, et in his innumerabilia sui generis. Quid dicam genera serpentium, dracones, muraenas, anguillas ? Nec praetermittam scorpios, ranas, testudines, mustelas quoque et canes maritimos, vitulos marinos, [η] cete immania, delphinas, phocas, leones. Quid attexam etiam merulos, turdos, pavos quoque, quorum etiam colores in avibus videmus expressos, ut nigri merulae, pavi diverso colore dorsa et colla depicti sint, turdi alvo varii, et caetera quorum sibi terrae species et nomina vindicarunt ? Nam prius in mari ista coeperunt diversisque fluminibus. Siquidem aqua prior animarum viventium reptilia divino nutu imperata produxit.
[η] Verg. Aen.5, 8227sourcesimmania cete.
5.[ζ] Producant aquae reptilia, dixit Dominus. Brevis sermo, sed vehemens, et late patens, communem minimis et maximis naturam infudit. Eodem momento producitur balena quo rana eiusdem vi operationis nascitur. Non laborat in maximis Deus, non fastidit in minimis. Nec doluit natura parturiens delphinas ; sicut non doluit, cum exiguos murices cochleasque produceret. Adverte, o homo, quanto plura in mari quam in terris sint. Numera si potes, omnia piscium genera vel minutorum, vel etiam maximorum, sepias, polypos, lithostracos, carabos, cancros, et in his innumerabilia sui generis. Quid dicam genera serpentium, dracones, muraenas, anguillas ? Nec praetermittam scorpios, ranas, testudines, mustelas quoque et canes maritimos, vitulos marinos, [η] cete immania, delphinas, phocas, leones. Quid attexam etiam merulos, turdos, pavos quoque, quorum etiam colores in avibus videmus expressos, ut nigri merulae, pavi diverso colore dorsa et colla depicti sint, turdi alvo varii, et caetera quorum sibi terrae species et nomina vindicarunt ? Nam prius in mari ista coeperunt diversisque fluminibus. Siquidem aqua prior animarum viventium reptilia divino nutu imperata produxit.
8. [θ] Ph, 3, 28sourcesVidete canes, videte malos operarios.
[ι] Verg. georg.4, 16910sourcesredolentque thymo flagrantia mella.
[κ] Is, 11, 611sourcesHabitabit lupus cum agno.
[λ] Is, 11, 712sourceset leo quasi bos comedet paleas.
[μ] Verg. Aen.1, 63913sourcesarte laboratae vestes ostroque superbo.
6. Adde hanc gratiam, quod ea quae timemus in terris amamus in aquis. Etenim noxia in terris in aqua innoxia sunt, atque ipsi angues sine veneno. Leo terribilis in terris, dulcis in fluctibus. Muraena, quam ferunt aliquid habere noxium, esca pretiosior est. Rana horrens in paludibus, decora in aquis, omnibus fere praestat alimentis. Plura si quis vult cognoscere, a diversis locorum piscatoribus quaerat ; nemo enim potest omnia comprehendere. Canes sane et in mari cave, quos et in Ecclesia molestos esse et cavendos Apostolus docet dicens : [θ] Cavete canes, cavete malos operarios. Mustelae gravis in terris odor, in aquis suavis. Terrena se novit vindicta foetoris ulcisci : haec non minorem habet gratiam capta, quam libera. Neque te inhonoratum nostra prosecutione, thymalle, dimittam, cui à flore nomen inolevit : seu Ticini unda te fluminis, seu amoeni Athesis unda nutrierit, flos es. Denique sermo testatior, quod de eo qui gratam redolet suavitatem, dictum facete sit : Aut piscem olet aut florem ; ita idem pronuntiatus est piscis odor esse qui floris. Quid specie tua gratius ? Quid suavitate iucundius ? Quid odore fragrantius ? [ι] Quod mella fragrant, hoc tu corpore tuo spiras. Quid loquar corvorum, quid etiam luporum teneritudines ? Nescit hos lupos agnus timere. Tanta est aquarum gratia, quarum vitulos fugiant et leones, ut his propheticum illum dictum de Ecclesiae sanctitate iure conveniat : [κ] Tunc lupi et agni simul pascentur, [λ] leo et bos simul paleas manducabunt. Nec mirum, quandoquidem etiam in Ecclesia aquae illud operantur, ut praedonum abluta nequitia cum innocentibus comparetur. Quid etiam purpuras memorem, [μ] quae ornant regum convivia, amictus imbuunt ? Aquarum est igitur quod in regibus adoratur : aquarum est species illa quae fulget. Adde porcos maris etiam Iudaeis gratos ; quia nihil est commune, quod non aqua abluat, et ideo communes eos sicut in terra editos aestimare non possunt.
[ι] Verg. georg.4, 16910sourcesredolentque thymo flagrantia mella.
[κ] Is, 11, 611sourcesHabitabit lupus cum agno.
[λ] Is, 11, 712sourceset leo quasi bos comedet paleas.
[μ] Verg. Aen.1, 63913sourcesarte laboratae vestes ostroque superbo.
6. Adde hanc gratiam, quod ea quae timemus in terris amamus in aquis. Etenim noxia in terris in aqua innoxia sunt, atque ipsi angues sine veneno. Leo terribilis in terris, dulcis in fluctibus. Muraena, quam ferunt aliquid habere noxium, esca pretiosior est. Rana horrens in paludibus, decora in aquis, omnibus fere praestat alimentis. Plura si quis vult cognoscere, a diversis locorum piscatoribus quaerat ; nemo enim potest omnia comprehendere. Canes sane et in mari cave, quos et in Ecclesia molestos esse et cavendos Apostolus docet dicens : [θ] Cavete canes, cavete malos operarios. Mustelae gravis in terris odor, in aquis suavis. Terrena se novit vindicta foetoris ulcisci : haec non minorem habet gratiam capta, quam libera. Neque te inhonoratum nostra prosecutione, thymalle, dimittam, cui à flore nomen inolevit : seu Ticini unda te fluminis, seu amoeni Athesis unda nutrierit, flos es. Denique sermo testatior, quod de eo qui gratam redolet suavitatem, dictum facete sit : Aut piscem olet aut florem ; ita idem pronuntiatus est piscis odor esse qui floris. Quid specie tua gratius ? Quid suavitate iucundius ? Quid odore fragrantius ? [ι] Quod mella fragrant, hoc tu corpore tuo spiras. Quid loquar corvorum, quid etiam luporum teneritudines ? Nescit hos lupos agnus timere. Tanta est aquarum gratia, quarum vitulos fugiant et leones, ut his propheticum illum dictum de Ecclesiae sanctitate iure conveniat : [κ] Tunc lupi et agni simul pascentur, [λ] leo et bos simul paleas manducabunt. Nec mirum, quandoquidem etiam in Ecclesia aquae illud operantur, ut praedonum abluta nequitia cum innocentibus comparetur. Quid etiam purpuras memorem, [μ] quae ornant regum convivia, amictus imbuunt ? Aquarum est igitur quod in regibus adoratur : aquarum est species illa quae fulget. Adde porcos maris etiam Iudaeis gratos ; quia nihil est commune, quod non aqua abluat, et ideo communes eos sicut in terra editos aestimare non possunt.
III.
9. Multiplicem piscibus rationem esse generandi, ac singularem in prolem pietatis sensum. Quanta sit eorum puritas, qua non solum alia bruta, sed etiam homines ipsos superant.
10. [ν] Gn, 2114sourcesCreavitque Deus cete grandia.
7. Innumeri itaque usus, innumera genera piscium. Alii ova generant, ut varii maiores quos troctas vocant, et aquis fovenda committunt. Aqua igitur animat et creat, et adhuc mandati illius primi tamquam legis perpetuae munus exsequitur, blanda quaedam mater animantium. Alii vivos fetus edunt de suo corpore, ut mustelae, et caniculae, [ν] et cete ingentia, delphines, et phocae, aliaque caetera huiusmodi. Quae cum ediderint partus, si quid forte insidiarum terrorisque praesenserint circa catulos suos quemquam moliri, quo tueantur eos, vel tenerae aetatis pavorem materno affectu comprimant, aperire ora, et innoxio partus suos dente suspendere, interno quoque recipere corpore, et genitali feruntur alvo abscondere. Quis humanus affectus hanc piscium pietatem possit imitari ? Oscula nobis satietati sunt : illis non satis est aperire viscera, natosque recipere ac revocare integros, atque iterum fotu quodam eos sui caloris animare, et spiritu alere, duosque in corpore uno vivere ; donec aut securitatem deferant, aut corpore suo obiecto natos suos defendant a periculis. Quis haec videns, etsi possit obtinere, non tantae piscium pietati cedat ? Quis non miretur et stupeat, ut servet natura in piscibus, quod non servat in hominibus ? Pleraeque ex suspicione novercalibus odiis appetitos suos occiderunt filios : aliae in fame, ut legimus, partus proprios comederunt. Humanis pignoribus mater sepulcrum facta est ; piscium proli parentis est uterus sicut murus, vallo quodam internorum viscerum pignora inoffensa conservat.
7. Innumeri itaque usus, innumera genera piscium. Alii ova generant, ut varii maiores quos troctas vocant, et aquis fovenda committunt. Aqua igitur animat et creat, et adhuc mandati illius primi tamquam legis perpetuae munus exsequitur, blanda quaedam mater animantium. Alii vivos fetus edunt de suo corpore, ut mustelae, et caniculae, [ν] et cete ingentia, delphines, et phocae, aliaque caetera huiusmodi. Quae cum ediderint partus, si quid forte insidiarum terrorisque praesenserint circa catulos suos quemquam moliri, quo tueantur eos, vel tenerae aetatis pavorem materno affectu comprimant, aperire ora, et innoxio partus suos dente suspendere, interno quoque recipere corpore, et genitali feruntur alvo abscondere. Quis humanus affectus hanc piscium pietatem possit imitari ? Oscula nobis satietati sunt : illis non satis est aperire viscera, natosque recipere ac revocare integros, atque iterum fotu quodam eos sui caloris animare, et spiritu alere, duosque in corpore uno vivere ; donec aut securitatem deferant, aut corpore suo obiecto natos suos defendant a periculis. Quis haec videns, etsi possit obtinere, non tantae piscium pietati cedat ? Quis non miretur et stupeat, ut servet natura in piscibus, quod non servat in hominibus ? Pleraeque ex suspicione novercalibus odiis appetitos suos occiderunt filios : aliae in fame, ut legimus, partus proprios comederunt. Humanis pignoribus mater sepulcrum facta est ; piscium proli parentis est uterus sicut murus, vallo quodam internorum viscerum pignora inoffensa conservat.
11. 8. Diversa igitur piscium genera diversos usus habent : alii ova generant, alii vivos pariunt atque formatos. Et qui ova generant, non nidos texunt ut aves, non diuturni fotus laborem induunt, non cum molestia sui nutriunt. Cecidit ovum, quod aqua gremio quodam naturae suae quasi nutrix blanda suscepit, et animal celeri fotu reddidit. Continuo enim tactu parentis animatum ovum cecidit, et piscis exivit.
12. 9. Tum deinde quam pura et inviolata successio ! Nullus alteri, sed generi suo miscetur, thymallus thymallo, lupus lupo. Scorpaena quoque castitatem immaculati connubii generi suo servat. Itaque habet pudicitiam generis sui, sed venenum generis sui non habet ; non enim percutit scorpaena, sed reficit. Nesciunt igitur alienigenarum genera piscium adulterina contagia, sicut sunt ea quae coeunt asinorum equarumque inter se genera, quae magna hominum cura perpetrantur : vel rursus cum equus asinae miscetur, quae sunt vera adulteria naturae. Nam utique maius est quod in naturae colluvionem committitur, quam quod in personae iniuriam. Et homo ista procuras interpres adulterii iumentalis ; et illud animal pretiosius putas, quod adulterinum, quam quod verum est ? Ipse genera aliena confundis, diversaque misces semina, atque ad vetitos coitus plerumque cogis invitos, et hoc industriam vocas ! Hoc quia de hominibus facere non potes, ut diversi generis commixtio fetum possit excludere, tollis homini quod natus est, et virum de viro exuis, abscissaque corporis parte, sexum negas, spadonem efficis ; ut quod negavit natura in hominibus, impleret audacia.
IV.
13. Mutuam aquae ac piscium necessitudinem docere, qualis parentum et filiorum necessitudo esse debeat. Quomodo respirationis usum aqua suppleat in piscibus.
14. 10. Quam bona autem mater sit aqua, etiam hinc considera. Tu, o homo, docuisti abdicationes patrum in filios, separationes, odia, offensas, disce quae sit parentis et filiorum necessitudo. Vivere pisces sine aqua non queunt, nec a suae parentis consortio separari, neque a suae altricis discerni munere : et hoc fit natura quadam, ut separati moriantur illico. Neque enim, ut omnia, huius aeris vivunt spiramine, quia hauriendi spiritus et respirandi natura his non suppetit ; alioquin sub aquis semper non possent vivere non capientes spiritus infusionem. Quod est nobis spiritus, illis est aqua. Sicut nobis spiritus, ita illis aqua vivendi ministrat substantiam : nos intercluso commeatu spiritus, quia ne brevi quidem spatio possumus expertes esse spiritus vitalis, statim exstinguimur ; pisces quoque sublati de aqua, sine substantia sui vivi esse non possunt.
15. 11. Et causa manifesta est, quoniam in nobis pulmo per thoracis laxiora penetralia recipit spiritum ; et cum sit ipse poris plerisque penetrabilis, spiritus infusione interiorem calorem refrigerat. Thorax enim ut suscipit alimenta, ita superflua ciborum et succos salubres sanguinemque discernit. Fit pulmo pervius, unde facilius ad eum potest aspiratio spiritus pervenire. Pisces vero branchias habent, quas nunc plicant et colligunt, nunc explicant atque aperiunt. In hac ergo collectione et apertione dum suscipitur aqua, et transmittitur ac penetrat, respirationis munus videtur implere. Propria igitur natura est piscium, nec communis cum caeteris ; specialis usus, et a caeteris vivendi quaedam separata et secreta substantia. Propterea non nutriuntur, neque, ut terrena animalia, manus humanae tactu et delinimento aliquo delectantur ; etiamsi servati in vivariis suis vivant.
V.
16. Pisces cur tam bene dentati. Hi sibi invicem in escam cedunt : quod imitantur avari, qui vehementi obiurgatione castigantur.
17. 12. Quid autem de densitate dicam dentium ? Non enim ut bos aut ovis ex una parte dentes habent : sed utraque pars armata est dentibus ; quia in aqua sunt, et si diutius cibum versarent, et non cito transmitterent, aquarum alluvione de dentibus eorum esca posset auferri ac dilui. Ideo densos et acutos habent, ut cito incidant, cito conficiant cibum, facile et sine aliqua mora et dilatione transmittant. Denique non ruminant ; solus tamen scarus in his ruminare perhibetur, ut ferunt quibus aut eventus, aut usus fuit, aut studium talia comprehendere.
18. 13. Sane nec ipsi a suis potentiae evasere violentiam, et avaritiae potiorum subiecti ubique inferiores sunt. Quo quisque infirmior, eo praedae magis patet. Et plerique quidem herbis pascuntur ac minutis vermibus. Sunt tamen qui invicem se devorent, et sua carne pascantur. Minor apud illos esca maioris est : rursus ipse maior a validiore invaditur, et fit esca alterius praedator alieni. Itaque usu venit, ut cum ipse alium devoraverit, ab alio devoretur, et in unum ventrem uterque conveniat cum voratore proprio devoratus, sitque simul in uno viscere praedae vindictaeque consortium. Et ipsis sponte forte haec accrevit iniuria, sicut in nobis non ex natura coepit, sed ex avaritia. Aut quia ad usum hominum dati sunt, in signum quoque facti sunt, ut in his nostrorum morum vitia videremus, et caveremus exempla ; ne quis potior inferiorem invaderet daturus in se potentiori exemplum iniuriae. Itaque qui alterum laedit, sibi laqueum parat, in quem ipse incidat.
19. [ξ] Lc, 16, 2215sourcesMortuus est autem et dives.
14. Et tu piscis es, qui viscera invadis aliena, qui demergis infirmum, qui cedentem persequeris usque in profundum. Cave ne dum illum persequeris, incidas ipse in validiorem, et deducat te in alienas insidias, qui tuas vitat, priusque tuam spectet aerumnam, qui te persequente propriam reformidabat. Quid interest inter divitem improbae cupiditatis ingluvie absorbentem infirmorum patrimonia, et silurum de minorum piscium visceribus alvum repletum ? [ξ] Defunctus est dives, et nihil ei sua spolia profuerunt, imo magis eum rapinarum suarum detestabiliorem fecit infamia. Captus est silurus, et inutilis praeda detecta est. Quanti in eo reperiuntur, qui alios devoraverant ? Et tu dives habes in sinu tuo alterius praedatorem. Ille habebat facultates pauperis quas invaserat : tu eum opprimens duo patrimonia tuis facultatibus addidisti, et adhuc tanto non satiaris augmento ; et dicis quod alios vindicaveris, cum eadem committas quae ulcisceris, iniusto iniustior, et iniquo iniquior, et avaro avarior. Vide ne idem te qui piscem illum finis inveniat : hamum cave, cave retia. Sed praesumis de potentia, quod nemo tibi possit resistere : praesumebat et silurus quod hamum nemo sibi iaceret, nemo retia tenderet, et, si incidisset, universa dirumperet ; et tamen fuscinam non evasit, aut nexus vinculi validioris incurrit, quibus se non posset exuere. Sine dubio et hominum iniquitas quo graviora commiserit, eo magis scelere suo tuta esse non poterit ; quin aliquando dissolvat quod pro scelerum pretio constat difficile posse vitari.
14. Et tu piscis es, qui viscera invadis aliena, qui demergis infirmum, qui cedentem persequeris usque in profundum. Cave ne dum illum persequeris, incidas ipse in validiorem, et deducat te in alienas insidias, qui tuas vitat, priusque tuam spectet aerumnam, qui te persequente propriam reformidabat. Quid interest inter divitem improbae cupiditatis ingluvie absorbentem infirmorum patrimonia, et silurum de minorum piscium visceribus alvum repletum ? [ξ] Defunctus est dives, et nihil ei sua spolia profuerunt, imo magis eum rapinarum suarum detestabiliorem fecit infamia. Captus est silurus, et inutilis praeda detecta est. Quanti in eo reperiuntur, qui alios devoraverant ? Et tu dives habes in sinu tuo alterius praedatorem. Ille habebat facultates pauperis quas invaserat : tu eum opprimens duo patrimonia tuis facultatibus addidisti, et adhuc tanto non satiaris augmento ; et dicis quod alios vindicaveris, cum eadem committas quae ulcisceris, iniusto iniustior, et iniquo iniquior, et avaro avarior. Vide ne idem te qui piscem illum finis inveniat : hamum cave, cave retia. Sed praesumis de potentia, quod nemo tibi possit resistere : praesumebat et silurus quod hamum nemo sibi iaceret, nemo retia tenderet, et, si incidisset, universa dirumperet ; et tamen fuscinam non evasit, aut nexus vinculi validioris incurrit, quibus se non posset exuere. Sine dubio et hominum iniquitas quo graviora commiserit, eo magis scelere suo tuta esse non poterit ; quin aliquando dissolvat quod pro scelerum pretio constat difficile posse vitari.
VI.
20. Hominem esse piscem : sed piscem alium bonum, alium malum inveniri : bonum vero Petri hamum, ac sinum timere non debere.
21. [ο] Mt, 13, 47-5016sourcesIterum simile est regnum caelorum sagenae missae in mare, et ex omni genere piscium congreganti. Quam, cum impleta esset, educentes, et secus littus sedentes, elegerunt bonis in vasa, malos autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi : exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis.
[π] Mt, 24-2617sourcesQuid tibi videtur Simon ? reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum ? a filiis suis, an ab alienis ? Et ille dixit : Ab alienis. Dixit illi Jesus : Ergo liberi sunt filii. Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum : et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle : et aperto ore ejus, invenies staterem : illum sumens, da eis pro me et te.
15. Piscis ergo es, o homo. Audi quia piscis es : [ο] Simile est regnum coelorum reti misso in mare, quod ex omni genere piscium congregavit. Cum autem esset impletum, duxerunt id ad littus, et sedentes elegerunt optimos in vasis suis, malos autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi. Exibunt angeli, et separabunt malos de medio iustorum, et mittent eos in caminum ignis. Sunt ergo boni et mali pisces, boni servantur ad pretium, mali statim ardent. Bonum piscem nec retia involvunt, sed elevant ; nec hamus internecat atque interficit, sed pretiosi vulneris perfundit sanguine, in cuius oris confessione bonum pretium reperitur, quo tributum apostolicum, et census Christi possit exsolvi. Sic enim scriptum est, dicente Domino : [π] Reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum ? A filiis suis, an ab alienis ? Et respondente Petro, ab alienis, ait Dominus : Vade ad mare, et mitte hamum, et eum piscem qui primus ascenderit, tolle, et aperto ore eius invenies ibi staterem ; illum sumens dabis eis pro me et te.
[π] Mt, 24-2617sourcesQuid tibi videtur Simon ? reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum ? a filiis suis, an ab alienis ? Et ille dixit : Ab alienis. Dixit illi Jesus : Ergo liberi sunt filii. Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum : et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle : et aperto ore ejus, invenies staterem : illum sumens, da eis pro me et te.
15. Piscis ergo es, o homo. Audi quia piscis es : [ο] Simile est regnum coelorum reti misso in mare, quod ex omni genere piscium congregavit. Cum autem esset impletum, duxerunt id ad littus, et sedentes elegerunt optimos in vasis suis, malos autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi. Exibunt angeli, et separabunt malos de medio iustorum, et mittent eos in caminum ignis. Sunt ergo boni et mali pisces, boni servantur ad pretium, mali statim ardent. Bonum piscem nec retia involvunt, sed elevant ; nec hamus internecat atque interficit, sed pretiosi vulneris perfundit sanguine, in cuius oris confessione bonum pretium reperitur, quo tributum apostolicum, et census Christi possit exsolvi. Sic enim scriptum est, dicente Domino : [π] Reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum ? A filiis suis, an ab alienis ? Et respondente Petro, ab alienis, ait Dominus : Vade ad mare, et mitte hamum, et eum piscem qui primus ascenderit, tolle, et aperto ore eius invenies ibi staterem ; illum sumens dabis eis pro me et te.
22. [ρ] Lc, 5, 418sourcesDuc in altum, et laxate retia vestra in capturam.
[ς] Lc, 5, 1019sourcesNoli timere : ex hoc jam homines eris capiens.
[σ] Act, 7, 5520sourcesEcce video caelos apertos, et Filium hominis stantem a dextris Dei.
16. Noli igitur, o bone piscis, Petri hamum timere : non occidit, sed consecrat. Noli quasi vilem te contemnere, quia vides corpus infirmum : habes in ore tuo quod et pro Petro et pro Christo offeras. Noli timere Petri retia, cui dicit Iesus : [ρ] Duc in altum, et laxato retia. Non enim in sinistram partem mittit, sed in dexteram, sicut iussus a Christo est. Noli timere sinum eius, quia dictum est ei : [ς] Ex hoc eris homines vivificans. Ideo misit retia, et complexus est Stephanum, qui de Evangelio primus ascendit habens in ore suo staterem iustitiae. Unde confessione constanti clamavit dicens : [σ] Ecce video coelos apertos, et Filium hominis stantem ad dexteram Dei. Pro hoc pisce stabat Dominus Iesus ; sciebat enim esse in ore eius pretium sui census. Denique glorioso martyrio et Petri iudicium, atque doctrinam, et Christi gratiam locuples assertor implevit.
[ς] Lc, 5, 1019sourcesNoli timere : ex hoc jam homines eris capiens.
[σ] Act, 7, 5520sourcesEcce video caelos apertos, et Filium hominis stantem a dextris Dei.
16. Noli igitur, o bone piscis, Petri hamum timere : non occidit, sed consecrat. Noli quasi vilem te contemnere, quia vides corpus infirmum : habes in ore tuo quod et pro Petro et pro Christo offeras. Noli timere Petri retia, cui dicit Iesus : [ρ] Duc in altum, et laxato retia. Non enim in sinistram partem mittit, sed in dexteram, sicut iussus a Christo est. Noli timere sinum eius, quia dictum est ei : [ς] Ex hoc eris homines vivificans. Ideo misit retia, et complexus est Stephanum, qui de Evangelio primus ascendit habens in ore suo staterem iustitiae. Unde confessione constanti clamavit dicens : [σ] Ecce video coelos apertos, et Filium hominis stantem ad dexteram Dei. Pro hoc pisce stabat Dominus Iesus ; sciebat enim esse in ore eius pretium sui census. Denique glorioso martyrio et Petri iudicium, atque doctrinam, et Christi gratiam locuples assertor implevit.
VII.
23. Per mare Evangelium et Ecclesiam signari, et quid in mari hoc praestare debeat homo piscis. Coniuges ad mutuam morum tolerantiam, charitatem, fidem, exemplo viperae impelluntur. Cur idem exemplum in utramque partem usurpatum.
24. [τ] Mt, 13, 4721sourcesIterum simile est regnum caelorum sagenae missae in mare et ex omni genere congreganti.
[υ] Ps, 23, 222sourcesipse super maria fundavit eum.
[φ] Mt, 10, 1623sourcesEstote ergo prudentes sicut serpentes.
17. Nec te moveat quod pro mari Evangelium posui. Evangelium est, in quo Christus ambulavit : Evangelium est, in quo licet titubaverit Petrus, quando negavit ; tamen per dexteram Christi fidei munimentum, stationis invenit gratiam : Evangelium est, de quo martyr ascendit : [τ] Evangelium est mare, in quo piscantur apostoli, in quo mittitur rete, quod simile est regno coelorum : Evangelium est mare, in quo Christi figurantur mysteria : Evangelium est mare, in quo Hebraeus evasit, Aegyptius interemptus est : Evangelium est mare, quia sponsa Christi Ecclesia est, et divinae gratiae plenitudo, quae supra maria fundata est, sicut dixit Propheta : [υ] Ipse super maria fundavit eam. Exsili super undas, o homo, quia piscis es : non te opprimant saeculi istius fluctus : si tempestas est, pete altum et profundum : si serenitas, lude in fluctibus : si procella, cave a scopuloso littore ; ne te in rupem furens aestus illidat. Scriptum est enim : [φ] Estote astuti sicut serpentes.
[υ] Ps, 23, 222sourcesipse super maria fundavit eum.
[φ] Mt, 10, 1623sourcesEstote ergo prudentes sicut serpentes.
17. Nec te moveat quod pro mari Evangelium posui. Evangelium est, in quo Christus ambulavit : Evangelium est, in quo licet titubaverit Petrus, quando negavit ; tamen per dexteram Christi fidei munimentum, stationis invenit gratiam : Evangelium est, de quo martyr ascendit : [τ] Evangelium est mare, in quo piscantur apostoli, in quo mittitur rete, quod simile est regno coelorum : Evangelium est mare, in quo Christi figurantur mysteria : Evangelium est mare, in quo Hebraeus evasit, Aegyptius interemptus est : Evangelium est mare, quia sponsa Christi Ecclesia est, et divinae gratiae plenitudo, quae supra maria fundata est, sicut dixit Propheta : [υ] Ipse super maria fundavit eam. Exsili super undas, o homo, quia piscis es : non te opprimant saeculi istius fluctus : si tempestas est, pete altum et profundum : si serenitas, lude in fluctibus : si procella, cave a scopuloso littore ; ne te in rupem furens aestus illidat. Scriptum est enim : [φ] Estote astuti sicut serpentes.
25. [χ] 1 Tim.2, 1424sourcesAdam non est seductus : mulier autem seducta in praevaricatione fuit.
18. Et quia de serpentibus astutis propositum exemplum est, simus astuti circa quaerenda et servanda coniugia, diligamus tributa nobis consortia. Et si ii qui longinquis fuerant ortus sui tempore regionibus separati inter se convenerint, et si vir ad peregrina contenderit, nulla longinquitas, nulla absentia complacitam minuat charitatem. Eadem lex praesentes absentesque connectit : idem naturae vinculum inter distantes et consistentes coniugalis charitatis iura constrinxit : eodem iugo benedictionis utriusque colla sociantur, etiam si alter obeat separatarum regionum longa divortia ; quia non corporis cervice, sed mentis, iugum gratiae receperunt. Vipera nequissimum genus bestiae, et super omnia quae serpentini sunt generis astutior, ubi coeundi cupiditatem assumpserit, muraenae maritimae notam sibi requirit copulam, vel novam praeparat : progressaque ad littus, sibilo testificata praesentiam sui, ad coniugalem amplexum illam evocat. Muraena autem invitata non deest, et venenatae serpenti expetitos usus suae impertit coniunctionis. Quid sibi vult sermo huiusmodi, nisi ferendos esse mores coniugum ; et si absens est, eius opperiendam praesentiam, sit licet asper, fallax, inconditus lubricus, temulentus ? Quid peius veneno, quod in coniuge muraena non refugit ? Vocata non deest, et serpentis lubricum sedula charitate complectitur. Ille tua mala portat, et levitatis femineae facilitatem : tu virum tuum non potes, o mulier, sustinere ? [χ] Adam per Evam deceptus est, non Eva per Adam (33, q. 5, c. Adam per Evam). Quem vocavit ad culpam mulier, iustum est ut eum gubernatorem assumat ; ne iterum feminea facilitate labatur. Sed horridus et incultus est. Semel placuit. Numquid vir frequenter est eligendus ? Comparem suum et bos requirit, et equus diligit ; et si mutetur alius, tamen trahere iugum nescit compar alterius, et se non totum putat : tu iugalem repudias tuum, et putas saepe mutandum ; et si uno defuerit die, superducis rivalem, et statim incognita causa quasi cognita pudoris exsequeris iniuriam. Vipera absentem requirit, absentem vocat, et blando proclamat sibilo ; atque ubi adventare comparem senserit, venenum evomit reverentiam marito deferens, verecundata nuptialem gratiam : tu, mulier, advenientem de longinquo maritum contumeliis repellis. Vipera mare prospectat, explorat iter coniugis : tu iniuriis viam viro obstruis : tu litium moves venenum, non reiicis : tu coniugalis amplexus tempore dirum virus exaestuas ; nec erubescis nuptias, nec revereris maritum.
18. Et quia de serpentibus astutis propositum exemplum est, simus astuti circa quaerenda et servanda coniugia, diligamus tributa nobis consortia. Et si ii qui longinquis fuerant ortus sui tempore regionibus separati inter se convenerint, et si vir ad peregrina contenderit, nulla longinquitas, nulla absentia complacitam minuat charitatem. Eadem lex praesentes absentesque connectit : idem naturae vinculum inter distantes et consistentes coniugalis charitatis iura constrinxit : eodem iugo benedictionis utriusque colla sociantur, etiam si alter obeat separatarum regionum longa divortia ; quia non corporis cervice, sed mentis, iugum gratiae receperunt. Vipera nequissimum genus bestiae, et super omnia quae serpentini sunt generis astutior, ubi coeundi cupiditatem assumpserit, muraenae maritimae notam sibi requirit copulam, vel novam praeparat : progressaque ad littus, sibilo testificata praesentiam sui, ad coniugalem amplexum illam evocat. Muraena autem invitata non deest, et venenatae serpenti expetitos usus suae impertit coniunctionis. Quid sibi vult sermo huiusmodi, nisi ferendos esse mores coniugum ; et si absens est, eius opperiendam praesentiam, sit licet asper, fallax, inconditus lubricus, temulentus ? Quid peius veneno, quod in coniuge muraena non refugit ? Vocata non deest, et serpentis lubricum sedula charitate complectitur. Ille tua mala portat, et levitatis femineae facilitatem : tu virum tuum non potes, o mulier, sustinere ? [χ] Adam per Evam deceptus est, non Eva per Adam (33, q. 5, c. Adam per Evam). Quem vocavit ad culpam mulier, iustum est ut eum gubernatorem assumat ; ne iterum feminea facilitate labatur. Sed horridus et incultus est. Semel placuit. Numquid vir frequenter est eligendus ? Comparem suum et bos requirit, et equus diligit ; et si mutetur alius, tamen trahere iugum nescit compar alterius, et se non totum putat : tu iugalem repudias tuum, et putas saepe mutandum ; et si uno defuerit die, superducis rivalem, et statim incognita causa quasi cognita pudoris exsequeris iniuriam. Vipera absentem requirit, absentem vocat, et blando proclamat sibilo ; atque ubi adventare comparem senserit, venenum evomit reverentiam marito deferens, verecundata nuptialem gratiam : tu, mulier, advenientem de longinquo maritum contumeliis repellis. Vipera mare prospectat, explorat iter coniugis : tu iniuriis viam viro obstruis : tu litium moves venenum, non reiicis : tu coniugalis amplexus tempore dirum virus exaestuas ; nec erubescis nuptias, nec revereris maritum.
26. [ψ] Prov, 23, 3325sourcesOculi tui videbunt extraneas, et cor tuum loquetur perversa.
19. Sed etiam tu, vir, possumus enim etiam sic accipere, depone tumorem cordis, asperitatem morum, cum tibi sedula uxor occurrit : propelle indignationem, cum blanda coniux ad charitatem provocat. Non es dominus, sed maritus : non ancillam sortitus es, sed uxorem. Gubernatorem te Deus voluit esse sexus inferioris, non praepotentem. Redde studio vicem, redde amori gratiam. Vipera venenum suum fundit : tu non potes duritiam mentis deponere ? Sed habes naturalem rigorem : debes temperare eum contemplatione coniugii, et reverentia coniunctionis deponere animi feritatem. Potest et sic. Nolite quaerere, viri, alienum thorum, nolite insidiari alienae copulae. Grave est adulterium, et naturae iniuria. Duos primum Deus fecit, Adam et Evam, hoc est, virum et uxorem, et uxorem, de viro, hoc est, de costa Adam ; et iussit ambos esse in uno corpore, et in uno spiritu vivere. Quid unum separas corpus, unum dividis spiritum ? Naturae adulterium est. Hoc docet muraenae et viperae non iure generis, sed ardore libidinis expetitus amplexus. Discite, o viri, qui alienam permolere quaerit uxorem, cuius serpentis sibi adsciscere cupiat contubernium, cui etiam comparandus ipse serpenti sit. Festinat ad viperam, quae se in gremium viri non directo tramite veritatis, sed lubrico devii amoris infundit. Festinat ad eam quae venenum suum resumit, ut vipera quae fertur peracto coniunctionis munere venenum quod evomuerat, rursus haurire ; adultera enim vipera est. Unde et Salomon ait quod is qui fuerit temulentus, cum per vinum libido fervere consueverit, tamquam a colubri ictu extenditur, et tamquam a cornuta diffunditur illi venenum. Et ut scias quod de adultera dixit, adiecit : [ψ] Oculi tui cum viderint alienam, os tuum loquitur perversa (Ibid., 33).
19. Sed etiam tu, vir, possumus enim etiam sic accipere, depone tumorem cordis, asperitatem morum, cum tibi sedula uxor occurrit : propelle indignationem, cum blanda coniux ad charitatem provocat. Non es dominus, sed maritus : non ancillam sortitus es, sed uxorem. Gubernatorem te Deus voluit esse sexus inferioris, non praepotentem. Redde studio vicem, redde amori gratiam. Vipera venenum suum fundit : tu non potes duritiam mentis deponere ? Sed habes naturalem rigorem : debes temperare eum contemplatione coniugii, et reverentia coniunctionis deponere animi feritatem. Potest et sic. Nolite quaerere, viri, alienum thorum, nolite insidiari alienae copulae. Grave est adulterium, et naturae iniuria. Duos primum Deus fecit, Adam et Evam, hoc est, virum et uxorem, et uxorem, de viro, hoc est, de costa Adam ; et iussit ambos esse in uno corpore, et in uno spiritu vivere. Quid unum separas corpus, unum dividis spiritum ? Naturae adulterium est. Hoc docet muraenae et viperae non iure generis, sed ardore libidinis expetitus amplexus. Discite, o viri, qui alienam permolere quaerit uxorem, cuius serpentis sibi adsciscere cupiat contubernium, cui etiam comparandus ipse serpenti sit. Festinat ad viperam, quae se in gremium viri non directo tramite veritatis, sed lubrico devii amoris infundit. Festinat ad eam quae venenum suum resumit, ut vipera quae fertur peracto coniunctionis munere venenum quod evomuerat, rursus haurire ; adultera enim vipera est. Unde et Salomon ait quod is qui fuerit temulentus, cum per vinum libido fervere consueverit, tamquam a colubri ictu extenditur, et tamquam a cornuta diffunditur illi venenum. Et ut scias quod de adultera dixit, adiecit : [ψ] Oculi tui cum viderint alienam, os tuum loquitur perversa (Ibid., 33).
27. 20. Nec quisquam velut contraria posuisse nos credat, ut et ad bonum et ad malum viperae huius exemplo uteremur ; cum ad institutionem utrumque proficiat, si erubescamus aut fidem non exhibere dilecto, cui exhibet serpens ; aut relinquentes sancta coniugia, lubrica et nocitura salutaribus praeferamus, quod facit qui cum serpente miscetur.
VIII.
28. De astutia polypi, et cancri, quibus fraudulenti homines adumbrantur ; cum exhortatione ad fugiendam cupiditatem.
29. [ω] Verg. Aen.7, 337-33826sourcesTibi nomina mille / mille nocendi artes.
21. Et quia de astutia coepimus sermonem subtexere, qua unusquisque fratrem suum circumvenire et decipere nititur, et in novas se fraudes componere ; ut quem vi obtinere non potest, circumscribat dolo, et fuco quodam artis obducat : fraudulentum illud polypi ingenium non praeteribo, qui vadoso in littore petram nactus, affigitur ei, atque eius nebuloso ingenio colorem subit, et simili specie terga obductus plurimos piscium sine ulla suspicione fraudis allapsos, dum nota non praecavent, et saxum opinantur, casibus furtivae artis includit, et sinu quodam suae carnis intercipit. Sic spontanea venit praeda, et talibus capitur argumentis, qualia sunt eorum qui ingenium suum saepe commutant, [ω] et diversas nocendi artes movent ; ut singulorum mentes sensusque pertentent, cum continentibus positi continentiam praedicantes, in coetu intemperantium tamquam devii ab studio castitatis, et demersi intemperantiae volutabris ; ut qui eos audiunt aut vident, incauta facilitate se credant ; eoque citius labuntur, dum declinare non norunt, nec cavere quod noceat, cum gravior sit et magis noxia improbitas benignitatis obumbrata velamine. Et ideo cavendi sunt qui crines suae fraudis, et brachia longe lateque dispergunt, vel speciem induunt multiformem. Et isti enim polypi sunt nexus plurimos habentes, et callidorum ingeniorum vestigia, quibus irretire possint quidquid in scopulos suae fraudis inciderit.
21. Et quia de astutia coepimus sermonem subtexere, qua unusquisque fratrem suum circumvenire et decipere nititur, et in novas se fraudes componere ; ut quem vi obtinere non potest, circumscribat dolo, et fuco quodam artis obducat : fraudulentum illud polypi ingenium non praeteribo, qui vadoso in littore petram nactus, affigitur ei, atque eius nebuloso ingenio colorem subit, et simili specie terga obductus plurimos piscium sine ulla suspicione fraudis allapsos, dum nota non praecavent, et saxum opinantur, casibus furtivae artis includit, et sinu quodam suae carnis intercipit. Sic spontanea venit praeda, et talibus capitur argumentis, qualia sunt eorum qui ingenium suum saepe commutant, [ω] et diversas nocendi artes movent ; ut singulorum mentes sensusque pertentent, cum continentibus positi continentiam praedicantes, in coetu intemperantium tamquam devii ab studio castitatis, et demersi intemperantiae volutabris ; ut qui eos audiunt aut vident, incauta facilitate se credant ; eoque citius labuntur, dum declinare non norunt, nec cavere quod noceat, cum gravior sit et magis noxia improbitas benignitatis obumbrata velamine. Et ideo cavendi sunt qui crines suae fraudis, et brachia longe lateque dispergunt, vel speciem induunt multiformem. Et isti enim polypi sunt nexus plurimos habentes, et callidorum ingeniorum vestigia, quibus irretire possint quidquid in scopulos suae fraudis inciderit.
30. 22. Cancer quoque quas cibi gratia praestigias instruit ! Namque et ipse ostreo delectatur, et carnis eius epulum sibi quaerit. Sed quia ut appetens cibi, ita prospiciens est periculi : quoniam cum difficilis est venatio, tum periculosa : difficilis, quia testis validioribus esca interior includitur ; nam velut muris quibusdam mollitiem carnis praecepti imperialis interpres natura munivit, quam medio testarum quodam sinu concavo nutrit ac fovet, et quasi in quadam valle diffundit ; et ideo cassa omnia tentamenta sunt cancri, quia aperire clausum ostreum nulla vi potest : et periculosum est si chelam eius includat, ad argumenta confugit, et insidias nova fraude molitur. Itaque quia omnia genera delectatione mulcentur, explorat si quando ostreum remotis in locis ab omni vento contra solis radios diptychum illud suum aperiat, et reseret claustra testarum ; ut libero aere visceris sui voluptatem quamdam capiat : et tunc clanculo calculum immitens, impedit conclusionem ostrei ; ac sic aperta claustra reperiens, tuto inserit chelas visceraque interna depascitur.
31. [αα] Verg. georg.2, 458-45928sourcesO fortunatos nimium, si sua bona norin / Agricolas !
23. Sunt ergo homines, qui cancri usu in alienae usum circumscriptionis irrepant, et infirmitatem propriae virtutis astu quodam suffulciant, fratri dolum nectant, et alterius pascantur aerumna. Tu autem propriis esto contentus, et aliena te damna non pascant. Bonus cibus est simplicitas innocentiae. Sua bona habens insidiari nescit alienis, nec avaritiae facibus inardescit, cui lucrum omne ad virtutem dispendium est, ad cupiditatem incendium. Et ideo beata est, [αα] si bona sua noverit, cum veritate paupertas, et omnibus praeferenda thesauris ; quia melius est exiguum datum cum Dei timore, quam thesauri magni sine timore. Quantum est enim quod hominem alat ? Aut si quaeris quod etiam aliis abundet ad gratiam, id quoque non multum est. Melior enim est hospitalitas in oleribus cum gratia, quam vitulorum pinguium praeparatio cum discordia. Utamur ergo ingenio ad quaerendam gratiam, et salutem tuendam, non ad alienam circumscribendam innocentiam. Licet nobis uti exemplis maritimis ad profectum nostrae salutis, non ad alienae periculum.
23. Sunt ergo homines, qui cancri usu in alienae usum circumscriptionis irrepant, et infirmitatem propriae virtutis astu quodam suffulciant, fratri dolum nectant, et alterius pascantur aerumna. Tu autem propriis esto contentus, et aliena te damna non pascant. Bonus cibus est simplicitas innocentiae. Sua bona habens insidiari nescit alienis, nec avaritiae facibus inardescit, cui lucrum omne ad virtutem dispendium est, ad cupiditatem incendium. Et ideo beata est, [αα] si bona sua noverit, cum veritate paupertas, et omnibus praeferenda thesauris ; quia melius est exiguum datum cum Dei timore, quam thesauri magni sine timore. Quantum est enim quod hominem alat ? Aut si quaeris quod etiam aliis abundet ad gratiam, id quoque non multum est. Melior enim est hospitalitas in oleribus cum gratia, quam vitulorum pinguium praeparatio cum discordia. Utamur ergo ingenio ad quaerendam gratiam, et salutem tuendam, non ad alienam circumscribendam innocentiam. Licet nobis uti exemplis maritimis ad profectum nostrae salutis, non ad alienae periculum.
IX.
32. De praescientia echini futuram tempestatem nuntiantis. Eum accepisse hoc donum a Deo, cuius indulgentia in omnia creata praedicatur.
33. [αβ] Verg. georg.4, 194-19629sourceset saepe lapillos / ut cymbae instabiles fluctu iactante saburram / tollunt, his sese per inania nubila librant.
24. Echinus animal exiguum, vile ac despicabile, maritimum loquor, plerumque index futurae tempestatis, aut tranquillitatis adnuntius solet esse navigantibus. Denique cum procellam ventorum praesenserit, [αβ] calculum validum arripit, eumque velut saburram vehit, et tamquam anchoram trahit, ne excutiatur fluctibus. Itaque non suis se librat viribus, sed alienae stabilitatis regitur pondere. Quo indicio nautae velut signum futurae perturbationis capessunt, et sibi praecavent, ne eos imparatos turbo improvisus inveniat. Qui mathematicus, qui astrologus, quive Chaldaeus sic potest siderum cursus, sic hos coeli motus et signa comprehendere ? Quo ingenio ista collegit ? Quo doctore percepit? Quis ei fuit tanti interpres augurii ? Saepe homines confusionem aeris vident, et saepe falluntur, quod plerumque eam sine tempestate discutiat. Echinus non fallitur, echinum sua nequaquam signa praetereunt.
24. Echinus animal exiguum, vile ac despicabile, maritimum loquor, plerumque index futurae tempestatis, aut tranquillitatis adnuntius solet esse navigantibus. Denique cum procellam ventorum praesenserit, [αβ] calculum validum arripit, eumque velut saburram vehit, et tamquam anchoram trahit, ne excutiatur fluctibus. Itaque non suis se librat viribus, sed alienae stabilitatis regitur pondere. Quo indicio nautae velut signum futurae perturbationis capessunt, et sibi praecavent, ne eos imparatos turbo improvisus inveniat. Qui mathematicus, qui astrologus, quive Chaldaeus sic potest siderum cursus, sic hos coeli motus et signa comprehendere ? Quo ingenio ista collegit ? Quo doctore percepit? Quis ei fuit tanti interpres augurii ? Saepe homines confusionem aeris vident, et saepe falluntur, quod plerumque eam sine tempestate discutiat. Echinus non fallitur, echinum sua nequaquam signa praetereunt.
34. [αγ] Mt, 6, 2630sourcesRespicite volatilia caeli […] Pater vester caelestis pascit illa.
[αδ] Jb, 38, 4131sourcesQuis praeparat corvo escam suam, quando pulli ejus clamant ad Deum, vagantes, eo quod non habeant cibos ?
[αε] Verg. georg, 4, 24732sourcesaut inuisa Mineruae / laxos in foribus suspendit aranea cassis.
[αζ] Jb, 39, 19-2533sourcesNumquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo ejus hinnitum ? / Numquid suscitabis eum quasi locustas ? / gloria narium ejus terror. / Terram ungula fodit ; exultat audacter : / in occursum pergit armatis. / Contemnit pavorem, / nec cedit gladio. / Super ipsum sonabit pharetra ; / vibrabit hasta et clypeus : / fervens et fremens sorbet terram, /nec reputat tubae sonare clangorem. / Ubi audierit buccinam, dicit : Vah ! / procul odoratur bellum : / exhortationem ducum, et ululatum exercitus.
[αη] Mt, 6, 2834sourcesConsiderate lilia agri quomodo crescunt : non laborant, neque nent.
[αθ] Ps, 103, 2435sourcesomnia in sapientia fecisti ; impleta est terra possessione tua.
[αι] Mt, 6, 2636sourcesRespicite volatilia caeli […] Pater vester caelestis pascit illa.
[ακ] Mt, 6, 3037sourcesSi autem foenum agri, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicae fidei ?
25. Unde exiguo animali tanta scientia, ut futura praenuntiet ? Quo magis in eo nihil est, quo tantam possit habere prudentiam, crede quod per indulgentiam Domini rerum omnium id quoque praescientiae huius munus acceperit. Etenim si foenum Deus sic vestit, ut miremur ; [αγ] si pascit volatilia ; [αδ] si paravit corvo escam, pulli enim eius ad Dominum clamant ; si mulieribus dedit texturae sapientiam ; si araneam, [αε] quae tam subtiliter ac docte laxos casses suspendit in foribus, sapientiae non reliquit immunem ; [αζ] si ipse virtutem equo dedit, et solvit de cervice eius formidinem, ut exsultet in campo, et occurrens regibus irrideat, odoretur bellum eminus, excitetur sono tubae ; si haec irrationabilia pleraque, [αη] et alia insensibilia, ut foenum et lilia, replevit suae dispositione sapientiae, quid dubitamus, quod etiam in echinum contulerit huius gratiam praescientiae ? Nihil enim inexploratum, nihil dissimulatum reliquit. Omnia videt, qui pascit omnia : [αθ] omnia replet sapientia, qui omnia in sapientia fecit, ut scriptum est. Et ideo si echinum visitationis suae exsortem non praetermisit ; si eum considerat, et futurorum informat indiciis, tua non considerat ? Imo vero considerat, sicut testatur eius divina Sapientia dicens : [αι] Si respicit volatilia, si pascit illa, nonne vos pluris estis illis ? [ακ] Si foenum agri quod hodie est, et eras in ignem mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicae fidei ?
[αδ] Jb, 38, 4131sourcesQuis praeparat corvo escam suam, quando pulli ejus clamant ad Deum, vagantes, eo quod non habeant cibos ?
[αε] Verg. georg, 4, 24732sourcesaut inuisa Mineruae / laxos in foribus suspendit aranea cassis.
[αζ] Jb, 39, 19-2533sourcesNumquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo ejus hinnitum ? / Numquid suscitabis eum quasi locustas ? / gloria narium ejus terror. / Terram ungula fodit ; exultat audacter : / in occursum pergit armatis. / Contemnit pavorem, / nec cedit gladio. / Super ipsum sonabit pharetra ; / vibrabit hasta et clypeus : / fervens et fremens sorbet terram, /nec reputat tubae sonare clangorem. / Ubi audierit buccinam, dicit : Vah ! / procul odoratur bellum : / exhortationem ducum, et ululatum exercitus.
[αη] Mt, 6, 2834sourcesConsiderate lilia agri quomodo crescunt : non laborant, neque nent.
[αθ] Ps, 103, 2435sourcesomnia in sapientia fecisti ; impleta est terra possessione tua.
[αι] Mt, 6, 2636sourcesRespicite volatilia caeli […] Pater vester caelestis pascit illa.
[ακ] Mt, 6, 3037sourcesSi autem foenum agri, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicae fidei ?
25. Unde exiguo animali tanta scientia, ut futura praenuntiet ? Quo magis in eo nihil est, quo tantam possit habere prudentiam, crede quod per indulgentiam Domini rerum omnium id quoque praescientiae huius munus acceperit. Etenim si foenum Deus sic vestit, ut miremur ; [αγ] si pascit volatilia ; [αδ] si paravit corvo escam, pulli enim eius ad Dominum clamant ; si mulieribus dedit texturae sapientiam ; si araneam, [αε] quae tam subtiliter ac docte laxos casses suspendit in foribus, sapientiae non reliquit immunem ; [αζ] si ipse virtutem equo dedit, et solvit de cervice eius formidinem, ut exsultet in campo, et occurrens regibus irrideat, odoretur bellum eminus, excitetur sono tubae ; si haec irrationabilia pleraque, [αη] et alia insensibilia, ut foenum et lilia, replevit suae dispositione sapientiae, quid dubitamus, quod etiam in echinum contulerit huius gratiam praescientiae ? Nihil enim inexploratum, nihil dissimulatum reliquit. Omnia videt, qui pascit omnia : [αθ] omnia replet sapientia, qui omnia in sapientia fecit, ut scriptum est. Et ideo si echinum visitationis suae exsortem non praetermisit ; si eum considerat, et futurorum informat indiciis, tua non considerat ? Imo vero considerat, sicut testatur eius divina Sapientia dicens : [αι] Si respicit volatilia, si pascit illa, nonne vos pluris estis illis ? [ακ] Si foenum agri quod hodie est, et eras in ignem mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicae fidei ?
X.
35. Cuique piscium generi praescripta esse sua domicilia, unde humana levitas, ac luxuria condemnantur : tamen quosdam pisces ad sobolem loca mutare ; cuius rei ratio expenditur, et hominis reprehenditur incontinentia. Item de specialibus aliquorum piscium virtutibus.
36. 26. An vero sine quadam dote naturae manere piscibus etiam illam putamus gratiam, quod unumquodque genus piscium praescripta sibi domicilia habet, quae sui generis nullus excedat, non incurset alienus ? Quis geometra his divisit habitacula nullis rumpenda temporibus ? Sed geometram audivimus, thalassometram numquam audivimus ; et tamen pisces mensuram suam norunt, non muris urbium portisque praescriptam, non aedificiis domorum, non agrorum finibus limitatam, sed mensuram eius quod oporteat ; ut tantum satis sit unicuique, quantum ad usum abundet, non quantum aviditas quaedam immoderata sibi vindicet. Lex quaedam naturae est tantum quaerere, quantum sufficiat ad victum, et alimentorum modo sortem censere patrimonii. Hoc genus piscium in illo sinu maris alitur et gignitur, illud in alio. Denique non reperies confusa genera piscium : sed quod hic abundat, alibi deest. Et iterum ille sinus maris cephalos alit, lupos ille : ille saxatiles, locustas alius. Non est libera vagandi potestas ; nec tamen aut interclusa montibus copia, aut fluviis interlabentibus transitus impeditur, sed usus naturae impressus tamquam patriae finibus unumquemque sese tenere, et ultra incolas prodire suspectum.
37. [αλ] Pr, 22, 2838sourcesNe transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui.
[αμ] Is, 5, 839sourcesNumquid habitabitis vos soli in medio terrae ?
27. At nobis longe alia sententia est, mutare exsilio domos, incolarum fastidio teneri, advenarum captare gratiam, [αλ] transferre terminos perpetuos, quos posuerunt patres nostri, agrum ad agrum iungere, domum ad domum. Deficit terra hominibus, sternuntur et maria. Rursus pro singulorum libidine inciditur terra, mare infunditur, ut insulas faciant, ut possideant freta : spatia maris sibi vindicant iure mancipii, pisciumque iura sicut vernaculorum conditione sibi servitii subiecta commemorant. Iste, inquit, sinus maris meus, ille alterius. Dividunt elementa sibi potentes. His ostreae in fluctibus nutriuntur : his in vivario piscis includitur. Luxuriae nec mare sufficit, nisi apothecas habeant ostrearum. Itaque aetates earum numerant, et piscium receptacula instruunt ; ne convivia divitis mare non possit implere. Nam vicini nomen quibus audiunt auribus ! Quibus oculis intuentur possessiones eorum ! Quemadmodum dies noctesque excogitant, ut aliquid proximi auferant ! [αμ] Numquid soli habitabitis super terram ? clamat propheta. Cognoscit haec Dominus, et vindictae reservat.
[αμ] Is, 5, 839sourcesNumquid habitabitis vos soli in medio terrae ?
27. At nobis longe alia sententia est, mutare exsilio domos, incolarum fastidio teneri, advenarum captare gratiam, [αλ] transferre terminos perpetuos, quos posuerunt patres nostri, agrum ad agrum iungere, domum ad domum. Deficit terra hominibus, sternuntur et maria. Rursus pro singulorum libidine inciditur terra, mare infunditur, ut insulas faciant, ut possideant freta : spatia maris sibi vindicant iure mancipii, pisciumque iura sicut vernaculorum conditione sibi servitii subiecta commemorant. Iste, inquit, sinus maris meus, ille alterius. Dividunt elementa sibi potentes. His ostreae in fluctibus nutriuntur : his in vivario piscis includitur. Luxuriae nec mare sufficit, nisi apothecas habeant ostrearum. Itaque aetates earum numerant, et piscium receptacula instruunt ; ne convivia divitis mare non possit implere. Nam vicini nomen quibus audiunt auribus ! Quibus oculis intuentur possessiones eorum ! Quemadmodum dies noctesque excogitant, ut aliquid proximi auferant ! [αμ] Numquid soli habitabitis super terram ? clamat propheta. Cognoscit haec Dominus, et vindictae reservat.
38. 28. Quantum aliena a piscibus aviditatis rapina ! Illi naturalia captant secreta, et ultra terminos orbis terrarum mare norunt, quod nullae interpolant insulae, nec terra aliqua interiacet, vel ulterius ulla sit posita. Illic igitur ubi diffusum late mare omnem spectandi usum, utilitatis gratia navigandi intercludat audaciam, condere se feruntur cete, illa immensa genera piscium, aequalia montibus corpora, ut tradiderunt nobis, qui videre potuerunt : illic quietum aevum exigunt discreta ab insulis, et ab omnibus maritimarum urbium contagiis separata habent suas regiones et habitacula distributa. Manent in his inoffenso vicinorum limite, nec vago transitu mutationes quaerunt locorum : sed tamquam patrium solum diligunt, et in his immorari dulce arbitrantur. Quae ideo elegerunt, ut solitariam vitam remota possint arbitrorum interpellatione transigere.
39. 29. Sunt tamen aliqua genera piscium, qui non ingenii facilitate loca mutent, sed fovendi partus necessitate ; quem opportuno atque legitimo procurantes tempore, ex plurimis locis, ac diverso sinu maris, innumeri velut communi consilio convenientes coniuncto agmine Aquilonis flatus petunt, et ad illud Septentrionalium mare partium quadam naturae lege contendunt. Dicas, si ascendentes videas, rheuma quoddam esse, ita proruunt, fluctusque intersecant, per Propontidem in Euxinum pontum violento impetu profluentes. Quis piscibus haec annuntiat loca, praecepit tempora ? Quis tribuit dispositionem viandi, comitandi ordinem, metas et tempora revertendi ? Homines suum imperatorem habent, cuius exspectatur imperium, procedit tessera, proponuntur edicta provincialibus ut conveniant, tribunis militum litterae diriguntur, dies statuitur ; et plerique ad dies statutos occurrere non queunt. Quis imperator piscibus praeceptum dedit ? Quis doctor hanc tribuit disciplinam ? Qui metatores itinera disponunt ? Qui duces iter dirigunt, ut nullius desit occursus ? Sed agnosco quis ille sit imperator, qui ordinatione divina sensibus universorum suum infundat imperium, qui tacitus mutis animantibus naturalis disciplinae ordinem tribuat ; nec solum magna penetret, sed etiam per minima quaeque se fundat. Divinae legi piscis obsequitur, et homines contradicunt ! Piscis solemniter obaudit mandata coelestia, et homines irrita faciunt Dei praecepta ! An contemptibilis tibi videtur, quia mutus est, rationisque expers ? Sed vide ne tu tibi magis incipias esse contemptui, si irrationabili irrationabilior deprehendaris. Quid autem rationabilius hoc piscium transitu, cuius rationem quidem verbis non explicant, sed factis loquuntur ? Pergunt enim aestatis tempore ad fretum Ponti, eo quod reliquo maris sinu hic sinus dulcior sit. Non enim tamdiu sol ei freto, quamdiu caeteris immoratur, eaque fit causa ut non omnem aquam exhauriat, quae dulcis atque potabilis est. Quis autem ignoret quod etiam ea quae maritima sunt, aquis plerumque dulcibus delectentur ? Denique dum flumina sequuntur, et ad superiora ascendunt, frequenter alieni pisces generis capiuntur in fluviis. Cum haec igitur causa Pontum illis faciat gratiorem, vel quod aestus temperet solemnis illic flatus aquilonis, tum opportuniorem caeteris iudicant, in quo generare, et partus possint proprios enutrire, quod teneri fetus laborem alienae regionis ferre vix possint, quos illic fovet aeris blanda clementia. Itaque peracto munere omnes simul eo quo venerant agmine revertuntur.
40. 30. Quaenam ista sit ratio consideremus. Obiectus est Ponti sinus boreae caeterorumque ventorum violentissimis flatibus ; unde si gravis illic procella furit, et tempestates moventur, ita ut de profundo arena vertatur : cuius rei fluctus arenosus indicio est, qui ventorum motu insurgens altius, tum pondere gravior, haud dubie non solum navigantibus, sed etiam maritimis ipsis animantibus intolerabilis habetur. Accedit illud, cum quod plurima et maxima Ponto flumina misceantur, tum hyberno tempore sinus ipse frigidior torrentium rigescat allapsu ; propterea pisces tamquam arbitri fluentorum, aestate illic aspirantis aurae clementiam captare consueverunt : cuius amoenitate perfuncti, rursus hyemis aspera declinare contendunt ; et Septentrionalis plagae saeva fugientes, in reliquos se sinus conferunt, in quibus aut ventorum mollior sit placiditas, aut solis soleat vernare temperies. Novit igitur piscis pariendi tempus, quod pro magno mysterio dixit Salomon in Solomonis Sapientia : Novit tempus eundi atque redeundi : novit tempus perfunctionis et iactationis, et novit ut non queat falli ; quia non rationis aestimatione, et disputationis argumento utitur, sed inspiratione naturae, quae vera est magistra pietatis. Denique omnes animantes praescripta habent pariendi tempora, homo solus indiscreta atque confusa. Reliqua genera clementiam temporis quaerunt, mulieres solae partus suos inclementer effundunt. Vaga enim et intemperans libido generandi vagam pariendi aetatem exhibet. Pisces tanta maria transmittunt, ut utilitatem aliquam generi suo quaerant. Nos quoque diffusa aequora transfretamus : sed quanto honestius, quod successionis amore, quam quod pecuniae aviditate suscipitur ? Denique illis ad pietatem, nobis ad quaestum transmissio deputatur. Illi sobolem referunt omnibus mercibus cariorem : nos mercem longe imparem ad periculi vicem misera lucri cupidine reportamus. Itaque illi patriam repetunt : nos derelinquimus. Illis nando incrementum generis acquiritur : nobis minuitur navigando.
41. 31. Quis igitur neget divinitus illis infusum ingenium esse huiusmodi atque virtutem ? Cum videat istos in Aquilonem tam solemnem obeundae fecunditatis peregrinationem vivaci ingenio componere ; alios in exiguo corpore tantum validitatis assumere, ut maximas navium plenis currentes velis in mediis fluctibus sistant : sicut brevis pisciculus echeneis tanta facilitate memoratur navem ingentem sistere ; ut quasi radicatam mari haerere videas, nec moveri. Aliquamdiu enim immobilem servat. An et huic putas sine Creatoris munere tantum potuisse suppetere virtutis ? Quid gladios loquar, aut serras, aut canes maritimos, aut balenas, aut zygaenas ? Quid etiam turturis centrum, et hoc mortuae ? Sicut enim viperae os si quis calcaverit recens dumtaxat, gravius quam venenum nocere fertur, et immedicabile vulnus serpere : ita etiam turtur aculeo suo mortua amplius quam viva periculi afferre memoratur. Lepusculus quoque timidum animal in terris, in mari formidabile, citam et quae non facile possit auferri, corruptelam invehit. Voluit enim te creator nec in mari satis ab insidiantibus esse securum ; ut propter pauca quae noceant, quasi in excubiis positus, armis fidei semper et scuto devotionis accinctus, a Domino tuo debeas salutis sperare praesidium.
XI.
42. De piscibus Atlantici maris : item de sale, corallio et aliis quibusdam. Ob ea, sed maxime ob navigationem, mare terris praestare : post quae paucis de Iona ac Petro memoratis, sermo clauditur.
43. 32. Veniamus ad Atlanticum mare. Quam ingentia illic et infinitae magnitudinis cete ! Quae si quando supernatant fluctibus, ambulare insulas putes, montes altissimos summis ad coelum verticibus eminere. Quae non acta, nec in littoribus, sed in Atlantici maris profundo feruntur videri, ut eorum conspectu nautae a navigandi in illis locis praesumptione revocentur, nec secreta elementorum adire sine supremo terrore mortis usurpent.
44. 33. Sed iam assurgamus ipsi de profundo maris, et aliquantulum sermo noster emergat, atque ad superiora se subrigat : spectemus ea quae usitata multis, et plena sint gratiae, quomodo aqua in salis vertatur soliditatem, ut ferro saepe caedatur ; quod de Britannicis salibus nihil mirum, qui in speciem marmoris validi, eiusdem metalli niveo candore resplendent, salubres corporis cibo, et potui nimis grati. Quomodo etiam non indecorus lapis corallium in mari herba sit, si in aerem transferatur, in lapidis firmitatem solidetur. Unde etiam ostreis pretiosissimam margaritam natura infixerit, quomodo eam maris aqua in tam molli carne solidaverit. Quae difficile apud reges inveniuntur, ea in littoribus quasi vilia iacent vulgo, et in saxis asperis et cautibus colliguntur. Aureum etiam vellus aqua nutrit, et lanam in memorati speciem metalli gignunt littora, cuius colorem nullus adhuc eorum qui fucis diversis obducunt vellera, imitari potuit ; adeo naturae maritimae gratiam humana implere nescit industria ! Scimus qua sollicitudine vellera ovium etiam minus pretiosa curentur : sint licet optima, nequaquam tamen his fucus innascitur. Hinc naturalis color est, quem nullus adhuc fucus aequavit : hoc quoque piscis est vellus. Sed et ipsi murices qui insigne dant regium, sunt maritimi.
45. [αν] Verg. georg.1, 51241sourcescum carceribus sese effudere quadrigae.
34. Et quae pratorum gratia, vel hortorum amoenitas potest caerulei maris aequiparare picturam ? Aurum licet in pratis flores refulgeant, auri quoque fulgorem in mari lana resplendet : et illi cito marcescunt, ista diu duratura servatur. Lilia in hortis eminus nitent, vela in navibus : hic odor, illic ventus aspirat. Quae utilitas in folio ! In navibus quanta commercia ! Lilia suavitatem narium, vela hominum salutem invehunt. Adde pisces salientes, et delphinas ludentes : adde rauco sonantes fluctus murmure : adiice currentes naves ad littora, vel de littoribus exeuntes. [αν] Et cum e carceribus mittuntur quadrigae, quanto studio spectantium et amore certatur ! Equus tamen in vanum currit, non in vanum navigia. Ille in vanum, quia vacuus : ista ad utilitatem, quasi plena frumenti. Quid iis gratius, quae non verbere aguntur, sed ventorum spiramine : ubi nemo refragatur, sed omnes fautores sunt : ubi nemo vincitur quicumque pervenerit, sed omnes puppes quae pervectae fuerint, coronantur : ubi palma merces salutis, victoria pretium regressionis est. Quantum enim distat inter directos cursus ac reflexos ! Isti perpetuantur, hi resolvuntur. Adiunge remigiis contexta littora, quibus vexillum exeundi aura de coelo est. Itaque aurigae plausum inanem referunt : hi solvunt vota servati.
34. Et quae pratorum gratia, vel hortorum amoenitas potest caerulei maris aequiparare picturam ? Aurum licet in pratis flores refulgeant, auri quoque fulgorem in mari lana resplendet : et illi cito marcescunt, ista diu duratura servatur. Lilia in hortis eminus nitent, vela in navibus : hic odor, illic ventus aspirat. Quae utilitas in folio ! In navibus quanta commercia ! Lilia suavitatem narium, vela hominum salutem invehunt. Adde pisces salientes, et delphinas ludentes : adde rauco sonantes fluctus murmure : adiice currentes naves ad littora, vel de littoribus exeuntes. [αν] Et cum e carceribus mittuntur quadrigae, quanto studio spectantium et amore certatur ! Equus tamen in vanum currit, non in vanum navigia. Ille in vanum, quia vacuus : ista ad utilitatem, quasi plena frumenti. Quid iis gratius, quae non verbere aguntur, sed ventorum spiramine : ubi nemo refragatur, sed omnes fautores sunt : ubi nemo vincitur quicumque pervenerit, sed omnes puppes quae pervectae fuerint, coronantur : ubi palma merces salutis, victoria pretium regressionis est. Quantum enim distat inter directos cursus ac reflexos ! Isti perpetuantur, hi resolvuntur. Adiunge remigiis contexta littora, quibus vexillum exeundi aura de coelo est. Itaque aurigae plausum inanem referunt : hi solvunt vota servati.
46. [αξ] Mt, 12, 3942sourcesSicut enim fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus, et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus.
35. Quid de Iona dignum loquar, quem cetus excepit ad vitam, reddidit ad prophetandi gratiam ? Emendavit aqua, quem terrena deflexerant : psallebat in utero ceti, qui moerebat in terris. Et ut utriusque redemptio non praetereatur elementi, terrarum salus in mari ante praecessit, quia signum Filii hominis signum Ionae. [αξ] Sicut iste in utero ceti, sic Iesus in corde terrae. In utroque remedium ; maius tamen in mari pietatis exemplum ; quoniam exceperunt pisces, quem homines refutarunt, et quem homines crucifixerunt, pisces servarunt. Petrus quoque in mari titubat, sed non labitur : et confessus in fluctibus, tamen negavit in terris. Itaque illic quasi devotus manu apprehenditur : hic quasi oblitus aspectu censorio convenitur. Sed iam rogemus Dominum, ut sermo noster quasi Ionas eiiciatur in terram, ne diutius in salo fluctuet. Et bene iam exivit cucurbita, quae obumbret nos a malis nostris : sed et ipsa procedente sole arefacta admonet requiescendum, ne in terra aestuare incipiamus ingenio, et nobis etiam verba deficiant. Certe plus nobis quam Ninivitis data est in aquis remissio peccatorum.
35. Quid de Iona dignum loquar, quem cetus excepit ad vitam, reddidit ad prophetandi gratiam ? Emendavit aqua, quem terrena deflexerant : psallebat in utero ceti, qui moerebat in terris. Et ut utriusque redemptio non praetereatur elementi, terrarum salus in mari ante praecessit, quia signum Filii hominis signum Ionae. [αξ] Sicut iste in utero ceti, sic Iesus in corde terrae. In utroque remedium ; maius tamen in mari pietatis exemplum ; quoniam exceperunt pisces, quem homines refutarunt, et quem homines crucifixerunt, pisces servarunt. Petrus quoque in mari titubat, sed non labitur : et confessus in fluctibus, tamen negavit in terris. Itaque illic quasi devotus manu apprehenditur : hic quasi oblitus aspectu censorio convenitur. Sed iam rogemus Dominum, ut sermo noster quasi Ionas eiiciatur in terram, ne diutius in salo fluctuet. Et bene iam exivit cucurbita, quae obumbret nos a malis nostris : sed et ipsa procedente sole arefacta admonet requiescendum, ne in terra aestuare incipiamus ingenio, et nobis etiam verba deficiant. Certe plus nobis quam Ninivitis data est in aquis remissio peccatorum.
Notes de source :
1. Caelum ac terras camposque liquentis / lucentemque globum lunae Titaniaque astra / spiritus intus alit. |
2. Producant aquae reptile animae viventis, et volatile super terram sub firmamento caeli. |
3. Producant aquae reptile animae viventis. |
4. Hoc mare magnum et spatiosum manibus ; illic reptilia quorum non est numerus. |
5. et longa sulcant vada salsa carina. |
6. Producant aquae reptile animae viventis. |
7. immania cete. |
8. Videte canes, videte malos operarios. |
10. redolentque thymo flagrantia mella. |
11. Habitabit lupus cum agno. |
12. et leo quasi bos comedet paleas. |
13. arte laboratae vestes ostroque superbo. |
14. Creavitque Deus cete grandia. |
15. Mortuus est autem et dives. |
16. Iterum simile est regnum caelorum sagenae missae in mare, et ex omni genere piscium congreganti. Quam, cum impleta esset, educentes, et secus littus sedentes, elegerunt bonis in vasa, malos autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi : exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis. |
17. Quid tibi videtur Simon ? reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum ? a filiis suis, an ab alienis ? Et ille dixit : Ab alienis. Dixit illi Jesus : Ergo liberi sunt filii. Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum : et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle : et aperto ore ejus, invenies staterem : illum sumens, da eis pro me et te. |
18. Duc in altum, et laxate retia vestra in capturam. |
19. Noli timere : ex hoc jam homines eris capiens. |
20. Ecce video caelos apertos, et Filium hominis stantem a dextris Dei. |
21. Iterum simile est regnum caelorum sagenae missae in mare et ex omni genere congreganti. |
22. ipse super maria fundavit eum. |
23. Estote ergo prudentes sicut serpentes. |
24. Adam non est seductus : mulier autem seducta in praevaricatione fuit. |
25. Oculi tui videbunt extraneas, et cor tuum loquetur perversa. |
26. Tibi nomina mille / mille nocendi artes. |
28. O fortunatos nimium, si sua bona norin / Agricolas ! |
29. et saepe lapillos / ut cymbae instabiles fluctu iactante saburram / tollunt, his sese per inania nubila librant. |
30. Respicite volatilia caeli […] Pater vester caelestis pascit illa. |
31. Quis praeparat corvo escam suam, quando pulli ejus clamant ad Deum, vagantes, eo quod non habeant cibos ? |
32. aut inuisa Mineruae / laxos in foribus suspendit aranea cassis. |
33. Numquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo ejus hinnitum ? / Numquid suscitabis eum quasi locustas ? / gloria narium ejus terror. / Terram ungula fodit ; exultat audacter : / in occursum pergit armatis. / Contemnit pavorem, / nec cedit gladio. / Super ipsum sonabit pharetra ; / vibrabit hasta et clypeus : / fervens et fremens sorbet terram, /nec reputat tubae sonare clangorem. / Ubi audierit buccinam, dicit : Vah ! / procul odoratur bellum : / exhortationem ducum, et ululatum exercitus. |
34. Considerate lilia agri quomodo crescunt : non laborant, neque nent. |
35. omnia in sapientia fecisti ; impleta est terra possessione tua. |
36. Respicite volatilia caeli […] Pater vester caelestis pascit illa. |
37. Si autem foenum agri, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicae fidei ? |
38. Ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui. |
39. Numquid habitabitis vos soli in medio terrae ? |
41. cum carceribus sese effudere quadrigae. |
42. Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus, et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus.