Aurora nondum liquerat aureumSponsi thorum umbram tolleret ut poloCyllenius currus equosqueJungere cum jubet hinnientes,
5Queis lucis almae discuteret moras.Ut lux renata est, praecipiti gradu,Vultu venusto, venit ad me, haecJussa ferens tenues per auras.
« Fit prospero nutu, auspicio et deum,10Ut jam fugata pestifera lue,Pulsis tenebris noctis atrae,Perdomitoque furore Martis,
Rex Carlus (unum Caelicolum domusArcto fovet quem pectore) maximus15Antiqua lustret moenia urbisBurdigalae, stationem et amplam,
Insignia Henrici patris optimi,Portusque Lunatos, ratibus beneFidos, Deorum templa et aras20Ausonias, monumenta prisca ;
Quadratam et altis conspiciat LarumFultam columnis porticum, et arcubusCinctam, superbum ovalis indeAmphitheatri opus hoc vetustum :
25Quod mille structum fornicibus micatEt quinque latis ordinibus patet,Cui porticus muris utrinqueCoctilibus totidemque fulgent.
Ut torva servat rupe sub ardua30Foetus Leaena, ut quo studio puerNutritur, et matri allubescit,Carlus amat pariter Vibiscos.
Signanda laetis1apparatlaetis TdL : laetaris 1565 Idibus haec diesAlbo et lapillo, qua Superi sinent35Carlo cupito, olim potiriBurdigalam, populum Vibiscum.
Carlus triumphum curribus aureisDucet per Urbem, jam innumera apparantNymphae trophaea : hic jam tenellis40Virginibus labor est corollas
De flore mixto texere ; caeteraMittam. Salubris quae genitrix aquae es,Sumens aquis nomenque ab illisO Aquitania Martialis,
45Jussu Deorum numina fluminumNymphas tui sit sistere munerisOmnes ad undas Tethios quoPrincipis imperium subire
Discant, adorent numen et illius.50Neptunus aequor deseruit vagum ;Carlo Tridentem sceptra liquit,Subdere colla jugo paratus.
Jam fraena2apparatfraena 1565 : firoenis TdL Aeolus addidit,Clausisque regni carceribus ; timet55Carli potentis nomen ingens,Aeoliamque plagam reliquit.
Jam clara mundi lumina, Luna, Sol,Ignesque caeli conciliant viam, etLuci serenae rite cedunt.60Jam pluviae fugiunt et aestus.
Jam sol adurit cornua fervidusTauri minacis, deserit Arietem,Ulmusque pandit brachia alta,Terraque purpureos odores.
65Si vos Enyo continuis malisCrudelis olim fregit et insolensFoedavit humano cruoreEripiens nitidos liquores,
Sperate : Carlus qui relevet malis70Adventat his vos, aequora turbidaPacata reddet, pristinumqueCaeruleumque mari nitorem.
Concha tonanti personet aequoraFac Triton, omnes velivoli maris75Nymphas vocet, sistat madentesNereides pelagi sorores.
Adsit Garumna huc, dux, pater amnium,Ortum Pyrenes montibus extrahensMultum nivosis arduisque,80Tergore caeruleo potentes
Qui irrorat Urbes, qui varias vehitMerces : Mosellae, non Rhodano, aut TagoHebroque Pactoloque cedet,Hunc Acipenser amat colitque
85Muraena grandis ; cujus amat SalarStellatus undas purpureis notisAmbire. Delphin gaudet undisIn mediis resilire curvus.
Ducens choraeas viscere dapsilis90Salmoque gestit non rutilo minus.Adsit vadosus Burda PrataPinguia qui rigat intumescens.
Limosus exin sit Gala pisciumDives, secundo qui fluit aequore,95Manantibus rivis utrinque.Acceleret molitorque Cirus
Tarnis Garumnam, quique Erythaea aquaConspurcat, alto margine, maximeNavatis tremendus, solis aestus100Quos premit assiduo labore.
Lauurus adsit qui undique PopulisFormosus albis et viridi fluitRipa. Baisa adsit senilemPraecipitetque gradum, pererrans,
105Atque arva lambens Condomiae plagae.Thynnoque abundans adsit et auriferLothus lutosus ; luciorum estImpatiens tamen, idque mirum.
Dordona migret cumque sodalibus110Sacroque junctis foedere permeet.Undosus ille est, Perca, CongerLampetra3apparatlampetra 1565 : lampetta TdL, Triglaque quem volutant.
Clamosus adsit Mascarus, aequorisPraecursor alti, fulgure promptior.115Qui sulcat undas, findit alveum,Nec Pelagi nisi notus undis :
Frendensque nautas saepius obruit.Captat colonos Nereidum, et facitIis triste funus, rostra prorae ob-120Vertere ni properent boanti.
Spumosus adsit Drottus et impiger,Quo Trissa gaudent Percaque Tursio ;Torto Vienna adsit reflexuBramifer, uda per arva manans.
125Adsitque praeceps Insula4apparatInsula 1565 : insula TdL, Petrarchum5apparatLe nom de la ville de Périgueux est écrit Petrarchum. Si ce nom donne à Cruseau la fin de vers dont il a besoin (brève-longue-brève), il a cependant plus à voir avec le poète italien qu’avec la ville de Périgueux dont la forme attendue ici serait le génitif Petrocoriorum, voire Petracoriorum. Nous ne pouvons rien proposer qui convienne ici.Agros inundans ; Lampetra, Lucius,Aurata, Barbus, Trissa, Mulus,Tincaque quem viridis frequentant.
Hunc consequatur flavicomus6apparatflavicomus ego : flaviconus 1565 TdL Druna.130In cujus arcto littore liciaSiccanda pendent saepe, nassae.Viminei et calami trilices.
Ex hinc avarus retia lineaPiscator aptat, queis trepidos trahat135Argenteo pisces colore,Unda maris quotiens recedit.
Corresus adsit praecipiti impetuCursum reflectens, candida brachiaFundens, agros qui radit omnes,140Imbribus assiduis timendus.
Fervens Aturrus Cantaber advolet.Late ruens per saxa rotantia,Cautesque7apparatcautesque TdL : cantesque 1565 torquens in profundo,Pinguia culta fovens tumore ;
145Adsitque lenis flumine concavo,Sparsisque ripis, Truttiparens Tuber,Percasque mensarum8apparatmensarum ego : mensuram 1565 TdL potentumDelitias pariens opimas.
Adsitque vasto gurgite Crantonus9apparatOn attendrait Carantonus, la Charente ; Cruseau élide le -a- bref pour obtenir la forme Crantonus, qui lui donne la combinaison longue-brève-longue attendue à la fin du premier vers de la strophe alcaïque, mais qu’on ne trouve pas ailleurs.150Curvo reflexu, Santonicos agrosOrasque mulcens, murmure alto,In mare fluctivagum relabens.
Adsint fluentum caetera Numina.Tollantque fluctus, ocyus ambulent,155Ergo intumescant, jamque inundent ;Omine Carlus adest secundo
Augustior, maiorque deo marisNeptuno, in ipsis quem mediis timetNeptunus undis. Orca, Pistrix,160Deseruere mare et tremiscunt. »
Haec ore sacro dixerat aliger,Maiae10apparatMaiae ego : Maie 1565 TdL propago ; stelliferam involatArcem. Exequi mox jussa DivumPectore sollicito haud recuso.
Notes d’apparat :
1. laetis TdL : laetaris 1565 |
2. fraena 1565 : firoenis TdL |
3. lampetra 1565 : lampetta TdL |
4. Insula 1565 : insula TdL |
5. Le nom de la ville de Périgueux est écrit Petrarchum. Si ce nom donne à Cruseau la fin de vers dont il a besoin (brève-longue-brève), il a cependant plus à voir avec le poète italien qu’avec la ville de Périgueux dont la forme attendue ici serait le génitif Petrocoriorum, voire Petracoriorum. Nous ne pouvons rien proposer qui convienne ici. |
6. flavicomus ego : flaviconus 1565 TdL |
7. cautesque TdL : cantesque 1565 |
8. mensarum ego : mensuram 1565 TdL |
9. On attendrait Carantonus, la Charente ; Cruseau élide le -a- bref pour obtenir la forme Crantonus, qui lui donne la combinaison longue-brève-longue attendue à la fin du premier vers de la strophe alcaïque, mais qu’on ne trouve pas ailleurs. |
10. Maiae ego : Maie 1565 TdL