CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« StephanusCrusellus - Aquitania.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 10/10/2025. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Étienne de Cruseau, Ode Stephani Cruselli Burdigalensis sub adventum Caroli IX. Regis semper Augusti in suam Urbem Burdigalam, Bordeaux, 1564.
Aurora nondum liquerat aureumSponsi thorum umbram tolleret ut poloCyllenius currus equosqueJungere cum jubet hinnientes,
5
Queis lucis almae discuteret moras.
Ut lux renata est, praecipiti gradu,Vultu venusto, venit ad me, haecJussa ferens tenues per auras.
« Fit prospero nutu, auspicio et deum,
10
Ut jam fugata pestifera lue,
Pulsis tenebris noctis atrae,Perdomitoque furore Martis,
Rex Carlus (unum Caelicolum domusArcto fovet quem pectore) maximus
15
Antiqua lustret moenia urbis
Burdigalae, stationem et amplam,
Insignia Henrici patris optimi,Portusque Lunatos, ratibus beneFidos, Deorum templa et aras
20
Ausonias, monumenta prisca ;
Quadratam et altis conspiciat LarumFultam columnis porticum, et arcubusCinctam, superbum ovalis indeAmphitheatri opus hoc vetustum :
25
Quod mille structum fornicibus micat
Et quinque latis ordinibus patet,Cui porticus muris utrinqueCoctilibus totidemque fulgent.
Ut torva servat rupe sub ardua
30
Foetus Leaena, ut quo studio puer
Nutritur, et matri allubescit,Carlus amat pariter Vibiscos.
Signanda laetis1apparatlaetis TdL : laetaris 1565 Idibus haec diesAlbo et lapillo, qua Superi sinent
35
Carlo cupito, olim potiri
Burdigalam, populum Vibiscum.
Carlus triumphum curribus aureisDucet per Urbem, jam innumera apparantNymphae trophaea : hic jam tenellis
40
Virginibus labor est corollas
De flore mixto texere ; caeteraMittam. Salubris quae genitrix aquae es,Sumens aquis nomenque ab illisO Aquitania Martialis,
45
Jussu Deorum numina fluminum
Nymphas tui sit sistere munerisOmnes ad undas Tethios quoPrincipis imperium subire
Discant, adorent numen et illius.
50
Neptunus aequor deseruit vagum ;
Carlo Tridentem sceptra liquit,Subdere colla jugo paratus.
Jam fraena2apparatfraena 1565 : firoenis TdL Aeolus addidit,Clausisque regni carceribus ; timet
55
Carli potentis nomen ingens,
Aeoliamque plagam reliquit.
Jam clara mundi lumina, Luna, Sol,Ignesque caeli conciliant viam, etLuci serenae rite cedunt.
60
Jam pluviae fugiunt et aestus.
Jam sol adurit cornua fervidusTauri minacis, deserit Arietem,Ulmusque pandit brachia alta,Terraque purpureos odores.
65
Si vos Enyo continuis malis
Crudelis olim fregit et insolensFoedavit humano cruoreEripiens nitidos liquores,
Sperate : Carlus qui relevet malis
70
Adventat his vos, aequora turbida
Pacata reddet, pristinumqueCaeruleumque mari nitorem.
Concha tonanti personet aequoraFac Triton, omnes velivoli maris
75
Nymphas vocet, sistat madentes
Nereides pelagi sorores.
Adsit Garumna huc, dux, pater amnium,Ortum Pyrenes montibus extrahensMultum nivosis arduisque,
80
Tergore caeruleo potentes
Qui irrorat Urbes, qui varias vehitMerces : Mosellae, non Rhodano, aut TagoHebroque Pactoloque cedet,Hunc Acipenser amat colitque
85
Muraena grandis ; cujus amat Salar
Stellatus undas purpureis notisAmbire. Delphin gaudet undisIn mediis resilire curvus.
Ducens choraeas viscere dapsilis
90
Salmoque gestit non rutilo minus.
Adsit vadosus Burda PrataPinguia qui rigat intumescens.
Limosus exin sit Gala pisciumDives, secundo qui fluit aequore,
95
Manantibus rivis utrinque.
Acceleret molitorque Cirus
Tarnis Garumnam, quique Erythaea aquaConspurcat, alto margine, maximeNavatis tremendus, solis aestus
100
Quos premit assiduo labore.
Lauurus adsit qui undique PopulisFormosus albis et viridi fluitRipa. Baisa adsit senilemPraecipitetque gradum, pererrans,
105
Atque arva lambens Condomiae plagae.
Thynnoque abundans adsit et auriferLothus lutosus ; luciorum estImpatiens tamen, idque mirum.
Dordona migret cumque sodalibus
110
Sacroque junctis foedere permeet.
Undosus ille est, Perca, CongerLampetra3apparatlampetra 1565 : lampetta TdL, Triglaque quem volutant.
Clamosus adsit Mascarus, aequorisPraecursor alti, fulgure promptior.
115
Qui sulcat undas, findit alveum,
Nec Pelagi nisi notus undis :
Frendensque nautas saepius obruit.Captat colonos Nereidum, et facitIis triste funus, rostra prorae ob-
120
Vertere ni properent boanti.
Spumosus adsit Drottus et impiger,Quo Trissa gaudent Percaque Tursio ;Torto Vienna adsit reflexuBramifer, uda per arva manans.
125
Adsitque praeceps Insula4apparatInsula 1565 : insula TdL, Petrarchum5apparatLe nom de la ville de Périgueux est écrit Petrarchum. Si ce nom donne à Cruseau la fin de vers dont il a besoin (brève-longue-brève), il a cependant plus à voir avec le poète italien qu’avec la ville de Périgueux dont la forme attendue ici serait le génitif Petrocoriorum, voire Petracoriorum. Nous ne pouvons rien proposer qui convienne ici.
Agros inundans ; Lampetra, Lucius,Aurata, Barbus, Trissa, Mulus,Tincaque quem viridis frequentant.
Hunc consequatur flavicomus6apparatflavicomus ego : flaviconus 1565 TdL Druna.
130
In cujus arcto littore licia
Siccanda pendent saepe, nassae.Viminei et calami trilices.
Ex hinc avarus retia lineaPiscator aptat, queis trepidos trahat
135
Argenteo pisces colore,
Unda maris quotiens recedit.
Corresus adsit praecipiti impetuCursum reflectens, candida brachiaFundens, agros qui radit omnes,
140
Imbribus assiduis timendus.
Fervens Aturrus Cantaber advolet.Late ruens per saxa rotantia,Cautesque7apparatcautesque TdL : cantesque 1565 torquens in profundo,Pinguia culta fovens tumore ;
145
Adsitque lenis flumine concavo,
Sparsisque ripis, Truttiparens Tuber,Percasque mensarum8apparatmensarum ego : mensuram 1565 TdL potentumDelitias pariens opimas.
Adsitque vasto gurgite Crantonus9apparatOn attendrait Carantonus, la Charente ; Cruseau élide le -a- bref pour obtenir la forme Crantonus, qui lui donne la combinaison longue-brève-longue attendue à la fin du premier vers de la strophe alcaïque, mais qu’on ne trouve pas ailleurs.
150
Curvo reflexu, Santonicos agros
Orasque mulcens, murmure alto,In mare fluctivagum relabens.
Adsint fluentum caetera Numina.Tollantque fluctus, ocyus ambulent,
155
Ergo intumescant, jamque inundent ;
Omine Carlus adest secundo
Augustior, maiorque deo marisNeptuno, in ipsis quem mediis timetNeptunus undis. Orca, Pistrix,
160
Deseruere mare et tremiscunt. »
Haec ore sacro dixerat aliger,Maiae10apparatMaiae ego : Maie 1565 TdL propago ; stelliferam involatArcem. Exequi mox jussa DivumPectore sollicito haud recuso.

Notes d’apparat :

1. laetis TdL : laetaris 1565 | 

2. fraena 1565 : firoenis TdL | 

3. lampetra 1565 : lampetta TdL | 

4. Insula 1565 : insula TdL | 

5. Le nom de la ville de Périgueux est écrit Petrarchum. Si ce nom donne à Cruseau la fin de vers dont il a besoin (brève-longue-brève), il a cependant plus à voir avec le poète italien qu’avec la ville de Périgueux dont la forme attendue ici serait le génitif Petrocoriorum, voire Petracoriorum. Nous ne pouvons rien proposer qui convienne ici. | 

6. flavicomus ego : flaviconus 1565 TdL | 

7. cautesque TdL : cantesque 1565 | 

8. mensarum ego : mensuram 1565 TdL | 

9. On attendrait Carantonus, la Charente ; Cruseau élide le -a- bref pour obtenir la forme Crantonus, qui lui donne la combinaison longue-brève-longue attendue à la fin du premier vers de la strophe alcaïque, mais qu’on ne trouve pas ailleurs. | 

10. Maiae ego : Maie 1565 TdL