Operationes
[α] Avic. canon, 2, 2, 3993sourcesDe lepore marino. Lepus marinus quid est ? Animal ostracum, lutosum, declinans ad rubedinem aliquantulam […]. Decoratio : eius sanguis est calidus, mundificans morpheam et pannum. Et eius caput adustum generat pilos in alopitia proprie cum adipe ursi et in tyria ualde. Cum aegro ex eo fit emplastrum, sicut est, abradit pilos. Membra oculi : abstergit uisum more emplastri suppositum et sicut collyrium. Venena : numeratur inter uenenosas medicinas quod interficit cum ulceratione pulmonis.
A. Avicenna in II Canone2philologieLa citation d’Avicenne trouvée chez Vincent de Beauvais a été fragmentée en médications distinctes.. [α] Lepus marinus est animal ostreatum, lutosum, declinans
[β] Avic. canon, 2, 2, 3995sourcesDecoratio : eius sanguis est calidus, mundificans morpheam et pannum.
B. [β] Sanguis ejus calidus est mundificans pannum.
[γ] Avic. canon, 2, 2, 3996sourcesEt eius caput adustum generat pilos in alopitia proprie cum adipe ursi et in tyria ualde.
C. [γ] Caput ejus adustum generat pilos in alopecia7apparatalopitia 1491 Prüss1 1536 alopicia VBd., proprie cum adipe ursi, et in tyria valde.
[δ] Avic. canon, 2, 2, 3998sourcesCum aegro ex eo fit emplastrum, sicut est, abradit pilos.
D. [δ] Cum autem ex eo fit emplastrum, sicut est, abradit crines et pilos.
[ε] Avic. canon, 2, 2, 3999sourcesMembra oculi : abstergit uisum more emplastri suppositum et sicut collyrium. Venena : numeratur inter uenenosas medicinas quod interficit cum ulceratione pulmonis.
E. [ε] Item abstergit visum, emplastri more superpositum et sicut collyrium. Numeratur autem inter medicinas venenosas et interficit cum10apparateum 1491 Prüss1. ulceratione pulmonis.
[ζ] Plin. nat.32, 812sourcesVenenum est aliis in potu aut cibo datus, aliis etiam uisu, siquidem grauidae, si omnino adspexerint feminam ex eo genere dumtaxat, statim nausiant et redundatione stomachi uitium fatentur ac deinde abortum faciunt.
F. Plinius in11apparatin non hab. VB. libro XXXII. [ζ] Leporis marini feminam si mulieres gravidae aspexerint, stomacho nauseante, statim abortum faciunt.
[η] Plin. nat.32, 813sourcesRemedio est mas ob id induratus sale, ut in bracchialibus habeant.
G. [η] Remedio est mas ob id induratus sale, ut in brachialibus14apparatbrachealibus 1491 Prüss1. habeatur.
[θ] Plin. nat.32, 7015sourcesLepus marinus ipse quidem uenenatus est, sed cinis eius in palpebris pilos inutiles euolsos cohibet ; ad hunc usum utilissimi minimi.
H. [θ] Lepus marinus venenatus quidem est, sed ejus cinis in palpebris pilos inutiles evulsos16apparatemulsos 1491 Prüss1 evulsus 1536. cohibet.
[ι] Plin. nat.32, 8817sourcesOris ulcera menarum muria et capitum cinis cum melle sanat. […] Eadem uis est pastinacae radio et lepori marino inposito ita ut celeriter removeatur.
[κ] Plin. nat.32, 11019sourcesLubent et lepore marino recenti podagram fricari.
I. Idem. [ι] Lepus strumas sanat ita ut celeriter removeantur18philologieLe texte de l’Hortus sanitatis diffère de celui de Pline : le pluriel indique que le sujet sous-entendu du verbe est strumae, les écrouelles, que le traitement fait disparaître rapidement. Chez Pline, le verbe est au singulier et le sujet en est lepus marinus impositus : le sens est que le lièvre marin est un traitement si actif qu’il ne faut l’appliquer que très peu de temps.. [κ] E lepore quoque marino recenti jubent quidam podagram20apparatpodogram Prüss1. fricari.
[λ] Plin. nat.32, 134-13522sourcesNam carbunculos et carcinomata in muliebri parte praesentissimo remedio sanari tradunt cancro femina […] eadem uis pulmoni marino, leporis marini sanguini et felli, uel si in oleo lepus hic necetur […].
K.21philologieLe texte de Pline a été ici tronqué et résumé à l’excès : Pline indiquait l’usage du sang et du fiel d’un lièvre de mer étouffé dans de l’huile comme épilatoire et non comme remède contre les charbons et les chancres. Il est aussi possible que Vincent de Beauvais ait disposé d’un témoin lacunaire de l’Histoire naturelle ; en effet, le passage semble avoir été particulièrement malmené par la tradition manuscrite puisque les éditeurs contemporains suspectent une lacune après necetur.[λ] Sanguis ejus et fel – si necetur23apparatnecatur 1536. in oleo – valet contra carbunculos24apparatpost carbunculos hab. et carcumata VBd et carcimanaca VB2..
[μ] Avic. canon, 4, 6, 2, 10427sourcesDe lepore marino. Accidunt ex ipso si de eo in potu datur constrictio anhelitus et rubedo oculorum et difficultas eius et tussis sicca, sputum sanguis et difficultas urinae et mictus sanguinis de urina violacea et dolor in stomacho et vomitus superfluus cholerae et sanguis et ictericia et angustia et dolor renum et egestio eius est violacea. Et quandoque est mucosa et sudat sudore fetido et abhorret cibum […].
L. Avicenna in25apparatin — supra : in quarto canone VB. Canone ut supra26philologieLe compilateur de l’Hortus sanitatis a fragmenté la citation d’Avicenne trouvée chez Vincent de beauvais. . [μ] Lepus marinus est venenosus si de ipso in potu datur ; accidunt constrictio anhelitus et rubedo oculorum, tussis sicca, sputum sanguinis, difficultas urinae28apparatpost urinae hab. mictus sanguinis VB., urina violacea et egestio similiter vel dolor in stomacho, vomitus superfluus colerae et sanguinis, ictericia29apparatyctericia 1491 Prüss1. et angustia ac dolor renum, sudor fetidus, horror cibi.
[ν] Avic. canon, 4, 6, 2, 10430sources[…] et cum videt pisces terretur ab eis. Et cum sit talis ut non terretur ab eis, tunc iam sanatur et invenit saporem piscis fetidi in ore suo et in eructuatione sua cum salsedine etiam. Et plures qui ex eo evadunt cadunt in pthisim.
M. [ν] Et cum videt aeger pisces, terretur ab eis et invenit saporem fetidi piscis in ore suo et in eructuatione cum salsedine. Plures autem qui ex eo evadunt in ptysim31apparatphtysim VBd. cadunt.
[ξ] Avic. canon, 4, 6, 2, 10432sourcesCuratio eius. Confert ei potare lac caprinum iuvamentum ultimum […].
N. [ξ] Confert autem ejus curationi lac caprinum, quod est juvamentum ultimum,
[ο] Avic. canon, 4, 6, 2, 10433sources[…] et lac asininum iterum et lac mulieris ex mammilla et virge alca et semen altee humidum elixatum et ius cancri fluvialis – proprie quoniam ipse potest comedere ipsum sine reliquis lenificantibus – et ericius assatus recens aut sanguis eius, et lacertum marinum non refugit et comedit ex eo. De medicinis vero fortibus sunt calamentum fluviale calidum recens et sanguis anseris etiam et urina hominis antiqua […].
O. [ο] lac quoque asininum et lac mulieris ex mammilla et jus34apparatejus 1491 Prüss1 1536. cancri fluvialis et ericius assatus aut sanguis ejus. Fortes autem medicinae sunt calamentum fluviale calidum recens et sanguis anseris et urina hominis antiqua, et cetera.
[π] Avic. canon, 4, 6, 2, 10435sourcesEt signum sanitatis est quod videt pisces et non terretur ex eis et comedit ; et cum uadit in pthisim curetur pthisis.
P. [π] Signum verae36apparatvero VB. sanitatis est quando videns pisces non terretur ab eis et comedit. Cumque cadit in ptysim37apparatphtisim VBd., curetur ptysis.
Notes d’apparat :
4. ad rubedinem post aliquantulum transt. 1536. |
7. alopitia 1491 Prüss1 1536 alopicia VBd. |
10. eum 1491 Prüss1. |
11. in non hab. VB. |
14. brachealibus 1491 Prüss1. |
16. emulsos 1491 Prüss1 evulsus 1536. |
20. podogram Prüss1. |
23. necatur 1536. |
24. post carbunculos hab. et carcumata VBd et carcimanaca VB2. |
25. in — supra : in quarto canone VB. |
28. post urinae hab. mictus sanguinis VB. |
29. yctericia 1491 Prüss1. |
31. phtysim VBd. |
34. ejus 1491 Prüss1 1536. |
36. vero VB. |
37. phtisim VBd.
Notes philologiques :
2. La citation d’Avicenne trouvée chez Vincent de Beauvais a été fragmentée en médications distinctes. |
18. Le texte de l’Hortus sanitatis diffère de celui de Pline : le pluriel indique que le sujet sous-entendu du verbe est strumae, les écrouelles, que le traitement fait disparaître rapidement. Chez Pline, le verbe est au singulier et le sujet en est lepus marinus impositus : le sens est que le lièvre marin est un traitement si actif qu’il ne faut l’appliquer que très peu de temps. |
21. Le texte de Pline a été ici tronqué et résumé à l’excès : Pline indiquait l’usage du sang et du fiel d’un lièvre de mer étouffé dans de l’huile comme épilatoire et non comme remède contre les charbons et les chancres. Il est aussi possible que Vincent de Beauvais ait disposé d’un témoin lacunaire de l’Histoire naturelle ; en effet, le passage semble avoir été particulièrement malmené par la tradition manuscrite puisque les éditeurs contemporains suspectent une lacune après necetur. |
26. Le compilateur de l’Hortus sanitatis a fragmenté la citation d’Avicenne trouvée chez Vincent de beauvais.
Notes de source :
3. De lepore marino. Lepus marinus quid est ? Animal ostracum, lutosum, declinans ad rubedinem aliquantulam […]. Decoratio : eius sanguis est calidus, mundificans morpheam et pannum. Et eius caput adustum generat pilos in alopitia proprie cum adipe ursi et in tyria ualde. Cum aegro ex eo fit emplastrum, sicut est, abradit pilos. Membra oculi : abstergit uisum more emplastri suppositum et sicut collyrium. Venena : numeratur inter uenenosas medicinas quod interficit cum ulceratione pulmonis. |
5. Decoratio : eius sanguis est calidus, mundificans morpheam et pannum. |
6. Et eius caput adustum generat pilos in alopitia proprie cum adipe ursi et in tyria ualde. |
8. Cum aegro ex eo fit emplastrum, sicut est, abradit pilos. |
9. Membra oculi : abstergit uisum more emplastri suppositum et sicut collyrium. Venena : numeratur inter uenenosas medicinas quod interficit cum ulceratione pulmonis. |
12. Venenum est aliis in potu aut cibo datus, aliis etiam uisu, siquidem grauidae, si omnino adspexerint feminam ex eo genere dumtaxat, statim nausiant et redundatione stomachi uitium fatentur ac deinde abortum faciunt. |
13. Remedio est mas ob id induratus sale, ut in bracchialibus habeant. |
15. Lepus marinus ipse quidem uenenatus est, sed cinis eius in palpebris pilos inutiles euolsos cohibet ; ad hunc usum utilissimi minimi. |
17. Oris ulcera menarum muria et capitum cinis cum melle sanat. […] Eadem uis est pastinacae radio et lepori marino inposito ita ut celeriter removeatur. |
19. Lubent et lepore marino recenti podagram fricari. |
22. Nam carbunculos et carcinomata in muliebri parte praesentissimo remedio sanari tradunt cancro femina […] eadem uis pulmoni marino, leporis marini sanguini et felli, uel si in oleo lepus hic necetur […]. |
27. De lepore marino. Accidunt ex ipso si de eo in potu datur constrictio anhelitus et rubedo oculorum et difficultas eius et tussis sicca, sputum sanguis et difficultas urinae et mictus sanguinis de urina violacea et dolor in stomacho et vomitus superfluus cholerae et sanguis et ictericia et angustia et dolor renum et egestio eius est violacea. Et quandoque est mucosa et sudat sudore fetido et abhorret cibum […]. |
30. […] et cum videt pisces terretur ab eis. Et cum sit talis ut non terretur ab eis, tunc iam sanatur et invenit saporem piscis fetidi in ore suo et in eructuatione sua cum salsedine etiam. Et plures qui ex eo evadunt cadunt in pthisim. |
32. Curatio eius. Confert ei potare lac caprinum iuvamentum ultimum […]. |
33. […] et lac asininum iterum et lac mulieris ex mammilla et virge alca et semen altee humidum elixatum et ius cancri fluvialis – proprie quoniam ipse potest comedere ipsum sine reliquis lenificantibus – et ericius assatus recens aut sanguis eius, et lacertum marinum non refugit et comedit ex eo. De medicinis vero fortibus sunt calamentum fluviale calidum recens et sanguis anseris etiam et urina hominis antiqua […]. |
35. Et signum sanitatis est quod videt pisces et non terretur ex eis et comedit ; et cum uadit in pthisim curetur pthisis.