CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 09/05/2025. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Pagrus, pavus, pecten et perca (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 78, 1
[α] Isid. orig.12, 6, 222sourcesPagrum, quem Graeci phagrum ideo nuncupant quod duros dentes habeat, ita ut ostreis in mari alatur.
Isidorus. [α] Pagrus piscis est quem Graeci fagrum ideo nuncupant, quod duros dentes habeat, ita ut ostreis in mari alatur.
2. VB SN, 17, 78, 2
[β] VB SN, 17, 78, 2
Actor. [β] Pagrus et ipse est dentix3apparatdentrix 1536., de quo dictum est superius.
3. VB SN, 17, 78, 3
[γ] Plin. nat.9, 574sourcesCet extrait a déjà été cité ch. 54, operatio A.
Plinius libro nono. [γ] Omnes quidem pisces praegelidam hiemem sentiunt, sed maxime qui lapidem habere in capite aestimantur5apparatexistimantur VB., ut lupi et pagri. Cumque asperae fuerint hiemes, multi ex eis caeci capiuntur, sicut de lupo marino6apparatmarino : jam VB. dictum est superius.
4. VB SN, 17, 78, 4
[δ] TC nat.7, 65, 1-3
Ex Libro de naturis rerum7philologieVincent de Beauvais ne s’est que très peu écarté de sa source, mais il n’a pas repris le développement théologique. Thomas de Cantimpré ajoute qu’il tient ses informations d’Isidore de Séville. De fait, voir Isid. orig. 12, 6, 5.. [δ] Pavus maris dictus est a pavone volucre, quoniam ei8apparatei — est : similis est si 1536. similis est in coloribus : dorso enim et collo pictus est colore diverso.
5. VB SN, 17, 78, 4
[δ] compil.
[ε] TC nat.7, 63
In9apparatin — supra non hab. VB. eodem libro ut supra10philologieThomas de Cantimpré se réfère ici explicitement à Pline. Pectines in mari sunt, sicut dicit Plinius. Reconduntur magnis frigoribus ac magnis estatibus. Temperatum enim aerem hunc piscem habere, ut vivat, oportet, cum excessum passionum in elementis pati non possit. Ungues huius piscis – unguibus enim armatur – lucent in tenebris ignium more. Mais Thomas de Cantimpré n’a rien compris au texte de Pline qui évoque tour à tour deux animaux coordonnés par -que. Voir Plin. nat. 9, 101 : Pectines in mari ex eodem genere habentur [« la classe des animaux privés de sang »], reconditi et ipsi magnis frigoribus ac magnis aestibus, unguesque uelut igne lucentes in tenebris, etiam in ore mandentium. Voir aussi Arist. HA 599 a 16-20..[ε] Pectines maris armantur unguibus, lucent in tenebris ignium more ; in magnis frigoribus et magnis aestibus reconduntur, quia temperatum aerem eos habere11apparateos habere post oportet hab. VB. oportet, ut vivant, cum excessum passionum12apparatexcessum passionum : excessuum passionem 1536. in elementis ungues eorum non pati valeant.

Notes d’apparat :

3. dentrix 1536. | 

5. existimantur VB. | 

6. marino : jam VB. | 

8. ei — est : similis est si 1536. | 

9. in — supra non hab. VB. | 

11. eos habere post oportet hab. VB. | 

12. excessum passionum : excessuum passionem 1536.

Notes philologiques :

7. Vincent de Beauvais ne s’est que très peu écarté de sa source, mais il n’a pas repris le développement théologique. Thomas de Cantimpré ajoute qu’il tient ses informations d’Isidore de Séville. De fait, voir Isid. orig. 12, 6, 5. | 

10. Thomas de Cantimpré se réfère ici explicitement à Pline. Pectines in mari sunt, sicut dicit Plinius. Reconduntur magnis frigoribus ac magnis estatibus. Temperatum enim aerem hunc piscem habere, ut vivat, oportet, cum excessum passionum in elementis pati non possit. Ungues huius piscis – unguibus enim armatur – lucent in tenebris ignium more. Mais Thomas de Cantimpré n’a rien compris au texte de Pline qui évoque tour à tour deux animaux coordonnés par -que. Voir Plin. nat. 9, 101 : Pectines in mari ex eodem genere habentur [« la classe des animaux privés de sang »], reconditi et ipsi magnis frigoribus ac magnis aestibus, unguesque uelut igne lucentes in tenebris, etiam in ore mandentium. Voir aussi Arist. HA 599 a 16-20.

Notes de source :

2. Pagrum, quem Graeci phagrum ideo nuncupant quod duros dentes habeat, ita ut ostreis in mari alatur. | 

4. Cet extrait a déjà été cité ch. 54, operatio A.