CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 09/05/2025. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Purpura (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 82, 1-2
[α] TC nat.7, 60, 1-3
[β] TC nat.7, 60, 2
[γ] Plin. nat.9, 1266sourcesViuas capere contendunt, quia cum uita sucum eum euomunt. Et maioribus quidem purpuris detracta concha auferunt, minores cum testa uiuas frangunt, ita demum eum expuentes.
[δ] Plin. nat.9, 1289sourcesLingua purpurae longitudine digitali, qua pascitur perforando reliqua conchylia ; tanta duritia aculeo est. Aquae dulcedine necantur et sicubi flumen inmergitur ; alioqui captae et diebus quinquagenis uiuont saliua sua.
[ε] TC nat.7, 60, 4-10
[ζ] VB SN, 17, 82, 2
[η] TC nat.7, 60, 4-10
Ex Libro de naturis rerum2philologieLa seule source indiquée par l’Hortus sanitatis pour la notice descriptive qui précède les operationes est Thomas de Cantimpré, tandis que Vincent de Beauvais avait présenté successivement un paragraphe marqué au nom de Pline, puis un à celui de Thomas de Cantimpré. L’auteur de l’Hortus sanitatis a donc réorganisé la matière, qu’il n’attribue qu’à Thomas de Cantimpré, en puisant dans les deux paragraphes de Vincent de Beauvais ce qui lui semblait redondant, mais en ne modifiant qu’à peine la structure des phrases.. [α] Purpurae sunt conchae marinae quae verno tempore congregantur et attritae3apparatattricae 1536. liquorem ore salivant. [β] Similiter et4apparatsimiliter et : latent sicut VB. murices circa canis ortum tricenis diebus. Mutuoque attritu lentore5apparatlentorem VB. cujusdam cerae salivant, similiter et murices. [γ] Purpuras autem7apparatac 1491 Prüss1 del. 1536 aut VB2. vivas capere contendunt, quia cum vita sua succum illum evomunt et majoribus quidem conchis detracta concha auferunt, minores vero cum testis frangunt, ita demum rorem eum excipientes Tyrii8apparattiry 1491 Prüss1.. [δ] Lingua purpurae longitudine digitali, qua pascitur perforando reliqua conchilia, tanta10apparatpost tanta hab. est VB. aculeo duritia. Aqua dulci11philologieAristote pour sa part faisait référence à l’eau de pluie et non à celle des fleuves (Arist. HA 603 a 12-16 MS : aqua pluvie convenit omnibus testei corii preter corcoraz et significacio super hoc est quod si posuerit istum piscem in loco, in quo decurrit aqua pluvie et gustaverit ex ea, morietur illa die. Et karkora, postquam deprehenditur, vivit multo tempore). enecantur et sicubi flumini immerguntur alioquin captae12apparatcapitae 1536. etiam diebus quinquagenis vivunt saliva sua. [ε] Horum piscium13philologieDepuis ces mots jusqu’à la fin du paragraphe, le texte de Thomas de Cantimpré est ici recopié presque à l’identique. conchae infra annum magnitudinem implent ; quod si ante in crescendo transcurrant, vim libidinis auferunt nec ultra coire possunt, ut in tempore pretiosum liquorem pariant. Unde summa diligentia primo anno detrahuntur eis conchae vel confringuntur ne crescant14apparatcrescat 1536.. Hoc liquore vestis purpurea tingi solet ; qui color nigricantis15apparatnigrantis VBd. rosae16philologieVoir Plin. nat. 9, 126 : nigrantis rosae colore. more sublucet. Purpurae, [ζ] secundum Plinium17philologieLa référence à Pline ne vient pas de Thomas de Cantimpré : elle a été ajoutée par Vincent de Beauvais. Voir Plin. nat. 9, 132 : Has semineces, sed redditas mari auido hiatu reuiuescentes, appetunt purpurae porrectisque linguis infestant.,[η] fetidis odoribus capiuntur, et cum semineces fuerint, mari redditae reviviscunt.

Notes d’apparat :

3. attricae 1536. | 

4. similiter et : latent sicut VB. | 

5. lentorem VB. | 

7. ac 1491 Prüss1 del. 1536 aut VB2. | 

8. tiry 1491 Prüss1. | 

10. post tanta hab. est VB. | 

12. capitae 1536. | 

14. crescat 1536. | 

15. nigrantis VBd.

Notes philologiques :

2. La seule source indiquée par l’Hortus sanitatis pour la notice descriptive qui précède les operationes est Thomas de Cantimpré, tandis que Vincent de Beauvais avait présenté successivement un paragraphe marqué au nom de Pline, puis un à celui de Thomas de Cantimpré. L’auteur de l’Hortus sanitatis a donc réorganisé la matière, qu’il n’attribue qu’à Thomas de Cantimpré, en puisant dans les deux paragraphes de Vincent de Beauvais ce qui lui semblait redondant, mais en ne modifiant qu’à peine la structure des phrases. | 

11. Aristote pour sa part faisait référence à l’eau de pluie et non à celle des fleuves (Arist. HA 603 a 12-16 MS : aqua pluvie convenit omnibus testei corii preter corcoraz et significacio super hoc est quod si posuerit istum piscem in loco, in quo decurrit aqua pluvie et gustaverit ex ea, morietur illa die. Et karkora, postquam deprehenditur, vivit multo tempore). | 

13. Depuis ces mots jusqu’à la fin du paragraphe, le texte de Thomas de Cantimpré est ici recopié presque à l’identique. | 

16. Voir Plin. nat. 9, 126 : nigrantis rosae colore. | 

17. La référence à Pline ne vient pas de Thomas de Cantimpré : elle a été ajoutée par Vincent de Beauvais. Voir Plin. nat. 9, 132 : Has semineces, sed redditas mari auido hiatu reuiuescentes, appetunt purpurae porrectisque linguis infestant.

Notes de source :

6. Viuas capere contendunt, quia cum uita sucum eum euomunt. Et maioribus quidem purpuris detracta concha auferunt, minores cum testa uiuas frangunt, ita demum eum expuentes. | 

9. Lingua purpurae longitudine digitali, qua pascitur perforando reliqua conchylia ; tanta duritia aculeo est. Aquae dulcedine necantur et sicubi flumen inmergitur ; alioqui captae et diebus quinquagenis uiuont saliua sua.