Sfungia (Épernay, BM, Inc. 3017)
[α] Isid. orig.12, 6, 60-622sourcesSfungia a fingere, id est nitidare et extergere, dicta. Afranius : « Accedo ad te, ut tibi ceruicem fingam linteo », id est extergam. Cicero : « Effingebatur sfungiis sanguis », id est extergebatur. Animal autem esse docetur cruore inhaerente petris. Vnde et dum absciditur sanguinem remittit. Nam alia sunt uiuentia in aquis et discurrunt, ut pisces ; alia, quae stant fixa, ut ostreae, echini, sfungiae. Ex his alias mares dici, eo quod tenues sint fistulae spissioresque ; alias feminas, quae maioribus fistulis sunt ac perpetuis ; alias duriores, quas Graeci appellant tragos, et nos hircosas dicere possumus ob asperitatem sui. Mollissimum genus earum penicilli uocantur, eo quod aptae sint ad oculorum tumores et ad extergendas lippitudines utiles. Candidae sfungiae cura fiunt ; per aestatem enim ad solem sternuntur, et sicut cera Punica candorem bibunt.
Isidorus. [α] Sfungia3apparatspongia VBd ut saepe. dicta est a fingere4philologieC’est en fait la transcription latine du grec σπογγιά., id est nitidare vel extergere. Unde Cicero5philologieD’après Cic. Sest. 77 : Meministis tum, iudices […] e foro spongiis effingi sanguinem. Les commentateurs de l’Antiquité tardive, Isidore de Séville et Servius, ont employé le verbe simple fingere avec le sens classique du verbe composé effingere (nettoyer). : « et fingebatur sfungiis sanguis », id est extergebatur. Animal autem esse docetur cruore petris inhaerente. Unde et6apparatet om. Prüss1 1536. dum abscinditur sanguinem remittit7apparatremitti 1536.. Nam alia sunt viventia in aquis quae discurrunt, ut pisces, alia quae stant fixa, ut ostreae, icinus, sfungiae. Ex his aliae mares dicuntur, eo quod tenues sunt8apparatsint VB. fistulae spissioresque, aliae feminae, quae majoribus fistulis ac perpetuis sunt, aliae duriores9apparatpost duriores hab. sunt VBd., quas Graeci appellant tragos et nos hircosas10apparathucosa 1491 hucosas Prüss1 1536. dicere possumus ob asperitatem sui. Mollissimum11apparatnouissimum VB. genus earum peniculi12apparatpenicilli VB. vocantur13apparatvocatur VBd., eo quod aptae sunt ad oculorum tumores et ad tergendas14apparatextergendas VB2. lippitudines utiles. Candidae sfungiae cura fiunt : per aestatem enim ad solem sternuntur et sicut cera Punica candorem bibunt15philologieCe passage d’Isidore de Séville est emprunté à Plin. nat. 31, 123-125, cité par André 1986, 220, n. 429-430 : Quidam ita distingunt : alias ex his mares tenui fistula spissioresque, persobentes, quae et tinguntur in deliciis, aliquando et purpura ; alias feminas maioribus fistulis ac perpetuis ; maribus alias duriores, quas appellant tragos, tenuissimis fistulis atque densissimis. Isidore de Séville reprend à Pline la distinction entre trois sortes d’éponges, déjà énoncée dans Plin. nat. 9, 148 : Spongearum tria genera accepimus : spissum ac praedurum et asperum tragos [id] vocatur, spissum et mollius manos, tenue densumque, ex quo penicilli, Achillium. Cependant, la particularité de la troisième espèce n’apparaît pas clairement dans la description faite par Isidore de Séville, car il omet, avant alias, l’ablatif maribus, complément du comparatif duriores, et l’ablatif de qualité de Pline : tenuissimis fistulis atque densissimis. « D’autres, plus dures que les mâles, qu’on appelle tragi (boucs), à trous très ténus et très rapprochés » (Serbat 1972, 77)..
[β] Plin. nat.32, 1718sourcesIn Stabiano Campaniae ad Herculis petram melanuri in mari panem abiectum rapiunt, idem ad nullum cibum in quo hamus sit accedunt.
Plinius16apparatidem in VB.17philologieIl s’agit bien d’une citation de Pline, mais à propos d’un autre poisson, le mélanure. libro XXXII. [β] In mari Campaniae vicino panem abjectum rapiunt et ibidem ad nullum cibum in quo hamus sit accedunt.
Notes d’apparat :
3. spongia VBd ut saepe. |
6. et om. Prüss1 1536. |
7. remitti 1536. |
8. sint VB. |
9. post duriores hab. sunt VBd. |
10. hucosa 1491 hucosas Prüss1 1536. |
11. nouissimum VB. |
12. penicilli VB. |
13. vocatur VBd. |
14. extergendas VB2. |
16. idem in VB.
Notes philologiques :
4. C’est en fait la transcription latine du grec σπογγιά. |
5. D’après Cic. Sest. 77 : Meministis tum, iudices […] e foro spongiis effingi sanguinem. Les commentateurs de l’Antiquité tardive, Isidore de Séville et Servius, ont employé le verbe simple fingere avec le sens classique du verbe composé effingere (nettoyer). |
15. Ce passage d’Isidore de Séville est emprunté à Plin. nat. 31, 123-125, cité par André 1986, 220, n. 429-430 : Quidam ita distingunt : alias ex his mares tenui fistula spissioresque, persobentes, quae et tinguntur in deliciis, aliquando et purpura ; alias feminas maioribus fistulis ac perpetuis ; maribus alias duriores, quas appellant tragos, tenuissimis fistulis atque densissimis. Isidore de Séville reprend à Pline la distinction entre trois sortes d’éponges, déjà énoncée dans Plin. nat. 9, 148 : Spongearum tria genera accepimus : spissum ac praedurum et asperum tragos [id] vocatur, spissum et mollius manos, tenue densumque, ex quo penicilli, Achillium. Cependant, la particularité de la troisième espèce n’apparaît pas clairement dans la description faite par Isidore de Séville, car il omet, avant alias, l’ablatif maribus, complément du comparatif duriores, et l’ablatif de qualité de Pline : tenuissimis fistulis atque densissimis. « D’autres, plus dures que les mâles, qu’on appelle tragi (boucs), à trous très ténus et très rapprochés » (Serbat 1972, 77). |
17. Il s’agit bien d’une citation de Pline, mais à propos d’un autre poisson, le mélanure.
Notes de source :
2. Sfungia a fingere, id est nitidare et extergere, dicta. Afranius : « Accedo ad te, ut tibi ceruicem fingam linteo », id est extergam. Cicero : « Effingebatur sfungiis sanguis », id est extergebatur. Animal autem esse docetur cruore inhaerente petris. Vnde et dum absciditur sanguinem remittit. Nam alia sunt uiuentia in aquis et discurrunt, ut pisces ; alia, quae stant fixa, ut ostreae, echini, sfungiae. Ex his alias mares dici, eo quod tenues sint fistulae spissioresque ; alias feminas, quae maioribus fistulis sunt ac perpetuis ; alias duriores, quas Graeci appellant tragos, et nos hircosas dicere possumus ob asperitatem sui. Mollissimum genus earum penicilli uocantur, eo quod aptae sint ad oculorum tumores et ad extergendas lippitudines utiles. Candidae sfungiae cura fiunt ; per aestatem enim ad solem sternuntur, et sicut cera Punica candorem bibunt. |
18. In Stabiano Campaniae ad Herculis petram melanuri in mari panem abiectum rapiunt, idem ad nullum cibum in quo hamus sit accedunt.