CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Ex Libro de naturis rerum2philologieVincent de Beauvais a sélectionné une partie des informations données par Thomas de Cantimpré et les a recopiées presque textuellement. Quant à ce dernier, il tenait ses informations de Pline et d’Aristote.. [α] Delphinus3apparatdelphinus non hab. VB delphinis 1536.. Pro voce gemitus est illis4apparatillis om. 1536. humano similis5philologieLe début de la phrase rappelle presque littéralement Solin (Sol. coll. 12, 4 : pro voce gemitus est similis humano, d’après Plin. nat. 9, 23), mais l’information originale se trouve chez Aristote (Arist. HA 535 b 33 - 536 a 4)., et hoc quia pulmonem habent et venam asperam ; et eorum lingua non est absoluta, nec eorum labia proveniunt vel prominent6philologieVincent de Beauvais a ajouté le verbe prominent en le coordonnant par vel à proveniunt, mais les deux verbes sont ici synonymes. Ne disposant pas des manuscrits, nous n’avons pas pu vérifier s’il s’agissait d’une note marginale incorporée dans le texte. ad distinguendam vocem. Aures non habent7philologieD’après Arist. HA 492 a 26-29 MS : Omnia vero animalia, que generant animalia, habent aures preter delfin et thoki. Habet foramen manifestum., sed aurium loco foramen. Horum autem olfactus8apparatolofactus 1491 Prüss1 VB2. nec vestigia quidem habet, cum tamen sagacissime olfaciunt9apparatolofaciunt 1491 Prüss1 VB2.. Dormiunt super aquas, ut possint10apparatpossunt 1491 Prüss1. audiri stertere11philologieD’après Plin. nat. 10, 210 : […] plani autem piscium in uado, ut manu saepe tollantur. Nam delphini ballaenaeque stertentes etiam audiuntur. Voir Arist. HA 566 b 14-16 MS : Et iam videbatur, quod delfin dormiret, et eius additamentum, per quod inspirabat, erat supra aquam. Voir encore Arist. HA 589 b 10-11.. Vivunt usque in12apparatad 1536 VBd. annos CXL. Mulcentur13philologieD’après Plin. nat. 9, 24 : Delphinus […] musica arte mulcetur. musica. Vnde Arrionem14apparatartionem 1536 VB2 arionem VBd. cytaristam in mari nautis interficere parantibus, obtinuit ab illis ut prius cythara caneret. Ad cujus cantum delphinorum gregibus congregatis, cum in mari15apparatmare 1536. se projecisset, ab uno exceptus est et ad litus projectus16apparatprofectus VB2 provectus VBd.17philologieComme pour la plupart des informations qui précèdent, Thomas de Cantimpré a puisé ici chez Pline et Solin, notamment Plin. nat. 9, 28 : Quae faciunt ut credatur, Arionem quoque citharoedicae artis, interficere nautis in mari parantibus ad intercipiendos eius quaestus, eblanditum uti prius caneret cithara, congregatis cantu delphinis cum se iecisset in mare, exceptum ab uno Taenarum in litus pervectum.. Solus delphinus, ut dicit Aristoteles18philologieD’après Arist. PA 676 b 28-29 MS : Koki autem non habet fel neque delphin ; Arist. PA 677 a 34 MS : Et non consideraverunt animalia similiter quae non habent fel et vivunt multum, sicut delphin et camelus, quoniam ista non habent fel. L’information se trouve aussi dans Arist. HA 506 b 4-5, mais, en cet endroit, elle n’a pas été traduite par Michel Scot., inter pisces felle caret.

Notes d’apparat :

3. delphinus non hab. VB delphinis 1536. | 

4. illis om. 1536. | 

8. olofactus 1491 Prüss1 VB2. | 

9. olofaciunt 1491 Prüss1 VB2. | 

10. possunt 1491 Prüss1. | 

12. ad 1536 VBd. | 

14. artionem 1536 VB2 arionem VBd. | 

15. mare 1536. | 

16. profectus VB2 provectus VBd.

Notes philologiques :

2. Vincent de Beauvais a sélectionné une partie des informations données par Thomas de Cantimpré et les a recopiées presque textuellement. Quant à ce dernier, il tenait ses informations de Pline et d’Aristote. | 

5. Le début de la phrase rappelle presque littéralement Solin (Sol. coll. 12, 4 : pro voce gemitus est similis humano, d’après Plin. nat. 9, 23), mais l’information originale se trouve chez Aristote (Arist. HA 535 b 33 - 536 a 4). | 

6. Vincent de Beauvais a ajouté le verbe prominent en le coordonnant par vel à proveniunt, mais les deux verbes sont ici synonymes. Ne disposant pas des manuscrits, nous n’avons pas pu vérifier s’il s’agissait d’une note marginale incorporée dans le texte. | 

7. D’après Arist. HA 492 a 26-29 MS : Omnia vero animalia, que generant animalia, habent aures preter delfin et thoki. Habet foramen manifestum. | 

11. D’après Plin. nat. 10, 210 : […] plani autem piscium in uado, ut manu saepe tollantur. Nam delphini ballaenaeque stertentes etiam audiuntur. Voir Arist. HA 566 b 14-16 MS : Et iam videbatur, quod delfin dormiret, et eius additamentum, per quod inspirabat, erat supra aquam. Voir encore Arist. HA 589 b 10-11. | 

13. D’après Plin. nat. 9, 24 : Delphinus […] musica arte mulcetur. | 

17. Comme pour la plupart des informations qui précèdent, Thomas de Cantimpré a puisé ici chez Pline et Solin, notamment Plin. nat. 9, 28 : Quae faciunt ut credatur, Arionem quoque citharoedicae artis, interficere nautis in mari parantibus ad intercipiendos eius quaestus, eblanditum uti prius caneret cithara, congregatis cantu delphinis cum se iecisset in mare, exceptum ab uno Taenarum in litus pervectum. | 

18. D’après Arist. PA 676 b 28-29 MS : Koki autem non habet fel neque delphin ; Arist. PA 677 a 34 MS : Et non consideraverunt animalia similiter quae non habent fel et vivunt multum, sicut delphin et camelus, quoniam ista non habent fel. L’information se trouve aussi dans Arist. HA 506 b 4-5, mais, en cet endroit, elle n’a pas été traduite par Michel Scot.