Copier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Copier dans le presse-papierSource de référenceVII. De cocodrillo.
[α] Plin. nat.8, 893sourcesCrocodilum habet Nilus, quadripes malum et terra pariter ac flumine infestum. Vnum hoc animal terrestre linguae usu caret, unum superiore mobili maxilla inprimit morsum, alias terribile pectinatim stipante se dentium serie. Magnitudine excedit plerumque duodeuiginti cubita. Parit oua quanta anseres, eaque extra eum locum semper incubat praediuinatione quadam, ad quem summo auctu eo anno egressurus est Nilus. Nec aliud animal ex minore origine in maiorem crescit magnitudinem. Et unguibus autem armatus est, contra omnes ictus cute inuicta. Dies in terra agit, noctes in aqua, teporis utrumque ratione.
[α] JV Or. 884sourcesCrocodilus animal est quadrupes quod in terra nascitur, In fluminibus tamen sicut in terra inhabitat, nec minorem habet potentiam in aqua quam in terris. Per diem autem humi frequentius acquiescit, nocte vero in aquis ; habet autem ova velut anserum que in terra profert. […] plerumque ad viginti cubitos longitudinis excrescunt, linguis carent, maxillas superiores movent, morsus habent horribiles et tenaces, […] maxima pellis firmitate quali clipeo muniuntur.
[β] Sol. coll.32, 23
[γ] ?
[δ] TC
[ε] Sol. coll.32, 235sources[…] praeter hiatum oris armatus est etiam vnguium inmanitate. noctibus in aqua degit, per diem humi adquiescit.
[ε] JV Or.886sources […] unguium immanitate armati sunt, […].
[ζ] Plin. nat.8, 947sourcesquattuorque menses hiemis semper inedia tramittere in specu.
[η] JV Or.888sources[…] Deuorant autem tam homines quam animalia […].
[θ] Exp. 13, 67, 89sourcesSi aliquando inuenerit hominem, comedit illum, si uincere potest, et super eum plorat. Deus 1999, 262 fait remonter la citation à Pseudo Hugo, De best., 2, 8.
[ι] Exp. 13, 67, 1210sourcesCocodrillus, ut dicit Calcidius, euulso corde uiuit aliquamdiu et aduersum uiolentiam resistit.
[κ] TC
[λ] JV Or.8811sources […] Horum carnem Saraceni manducant.
[μ] Hor. epod.12, 10-1113sourcescolorque / stercore fucatus crocodili.
[ν] TC?
[α] Cocodrillus animal est quadrupes, ut Iacobus et Solinus et Plinius dicunt, quod in terra et flumine aequaliter valet. Per diem in terra frequentius requiescit et hoc adeo immobiliter, ut, nisi consuetudinem bestiae praecognoscas, eam mortuam credas, hiatu aves pabuli gratia invitans. Nocte vero in aquis commoratur. Habet ova velut anserum quae in terra profert, ibi scilicet ubi fluvius exuberans non possit attingere. In fetu fovendo masculus et femina vicem servant. Haec bestia plerumque, ut dicit Iacobus, ad viginti cubitos evalescit. Maxima pellis firmitate quasi clipeo munitur. Lingua caret. Hiatus oris ejus extenditur usque ad aures. Maxillam movet superiorem. Morsus habet horribiles et tenaces. Nam stipat se pectinatim series dentium.[β] Hiatu ergo oris invitat aves pabuli gratia.[γ] Oculis autem clausis se dormire simulat, os patulum et apertum habens. Aves autem quasi ad escam descendentes eas perimit et transglutit.[δ] Et in hoc signat usurarios, qui egentes et pauperes mercatores invitant ad mutuum ; vel principes qui villicos suos invitant ad lucrum et postea sumpta occasione eos inhumaniter exspoliant. [ε] Unguium immanitate cocodrillus armatur.[ζ] In hieme nullum cibum capit.[η] Non solum animalibus, sed etiam hominibus infestus est,[θ] et tamen, ut dicit Experimentator, cum hominem occiderit, luget eum. [ι] Cocodrillo avulso corde postea aliquantulum vivit, [κ] quod utique est contra omne animal quod vitam habet a corde. [λ] Carnes ipsius manducant12philologieLe subjonctif comedant adopté par Cipriani ici nous paraît inapproprié. Sarraceni.[μ] De stercore ejus unguentum fit, unde vetulae et rugosae meretrices faciem suam perungunt, ut laxa pellis in planum extendatur et appareant pulchriores.[ν] Sed nequaquam fuscatus14philologieLe terme fuscatus, « foncé », en contradiction avec le reste du passage, en révèle l’une des sources : c’est Horace qui, pour parler de la crocodilée, emploie le mot fucatus, « fardé », déformé au fil de la transmission et remplacé par fuscatus. color perseverat in longum. Nam ubi sudor vel aqua obscena unguenta pertigerit, flavescit adulterinus color in facie pallorque condensior possidet oblinitam, et hoc utinam semper ; sed malo suo concepta ex unguine nigredo ad lavamenta fugit aquarum, statimque revertuntur in cutem solita aramenta rugarum.
[ο] ?
[ξ] In flumine Nili, ut dicit Ysidorus, et in fluvio Caesareae Palaestinae plus quam alibi inveniuntur cocodrilli. In fluvio quodam Palaestinae, ut scribit Iacobus, cocodrillorum bestiae sunt, [ο] et hac occasione. Fuerunt duo fratres nobiles in eisdem partibus dominantes. Cumque unus fratrem doleret consortem dominii, fecit afferri cocodrillorum genus in fluvio, ut quem palam occidere verebatur ex consuetudine balneantem in fluvio clam fratrem monstra vorarent. Transiit tempus interea seditque invidus frater facti immemor in ripa fluvii, nec mora inopinate littori irrepsit monstrum comprehensumque sedentem lacerat, et cecidit cadens miser in laqueum quem tetendit.
[ρ] TC
[ς] Plin. nat.8, 9219sourcesQuin et gens hominum est huic beluae aduersa in ipso Nilo, a Tentyri insula, in qua habitat, appellata. Mensura eorum parua, sed praesentia animi in hoc tantum usu mira. Terribilis haec contra fugaces belua est, fugax contra sequentes.
[σ] Plin. nat.8, 9320sourcesSed aduersum ire soli hi audent ; quin et flumini innatant dorsoque equitantium modo inpositi hiantibus resupino capite ad morsum addita in os claua, a dextra ac laeua tenentes extrema eius utrimque, ut frenis in terram agunt captiuos ac uoce etiam sola territos cogunt euomere recentia corpora ad sepulturam.
[τ] Plin. nat.8, 9421sources[…] Quidam hoc unum quamdiu uiuat crescere arbitrantur ; […].
[π] Hanc beluam, dicit Plinius, satiatam piscibus et semper esculento ore in littore somno datam parva avis, quae trochilos ibi vocatur, in Italia vero rex avium, invitat ad hiatum pabuli sui gratia. Os primum scalpit, mox dentes et intus fauces, demum ut telum aliquod inmissam erodit avem17philologieComme le montre la comparaison entre le texte de Thomas de Cantimpré et celui de Pline, l’anecdote concernant l’ichneumon n’est pas comprise, et la phrase erodit aluom, « <l’ichneumon lui> dévore le ventre », devient erodit avem, « <le crocodile> dévore l’oiseau »..[ρ] Sed quid in cibum confert tam parva avis tam magnae beluae, nisi solum illud quod praedae patuit et rapina fuit ? Hic quidem cocodrillus iniquos principes signat, quorum os sunt magni proditores, qui ore pacem ferunt et in corde malitiam18sourcesmalitia in corde (Ps 139). ; dentes vero villici sunt qui pauperes spoliant, fauces vero secretorum consiliarii. Ad hos omnes miser aliquando rusticus venit, qui ambit villicationem et omnibus de suo tribuens atque promittens impetrat ingressum. Nec mora ubi satiari se credit, non solum in his quae rapuit, verum etiam suis omnibus spoliatur. [ς] Genus hominum est huic beluae naturaliter adversa et inimica circa ripas Nili fluminis, ab insula in qua habitant Tyntiri appellati. Mensura hujus gentis parva est, sed animosa adversus has beluas.[σ] Soli enim audent innatare fluvio Nili, in quo habitant cocodrilli, saliuntque supra dorsa eorum et eos equorum more inequitant. Hiantibus ergo beluis resupinato capite sessores dextra laevaque clavam in ora hiantium quasi pro freno tenent et in terram captivos agunt ac voce etiam sola territos cogunt evomere recenter absumpta corpora.[τ] Quidam hoc animal (sicut ursum) semper crescere crediderunt.
Notes philologiques :
12. Le subjonctif comedant adopté par Cipriani ici nous paraît inapproprié. |
14. Le terme fuscatus, « foncé », en contradiction avec le reste du passage, en révèle l’une des sources : c’est Horace qui, pour parler de la crocodilée, emploie le mot fucatus, « fardé », déformé au fil de la transmission et remplacé par fuscatus. |
17. Comme le montre la comparaison entre le texte de Thomas de Cantimpré et celui de Pline, l’anecdote concernant l’ichneumon n’est pas comprise, et la phrase erodit aluom, « <l’ichneumon lui> dévore le ventre », devient erodit avem, « <le crocodile> dévore l’oiseau ».
Notes de source :
2. Crocodilus malum quadrupes et in terra et in flumine pariter valet : linguam non habet : maxillam movet superiorem. morsus eius horribili tenacitate conveniunt, stipante se pectinatim serie dentium. plerumque ad viginti ulnas magnitudinis evalescit. qualia anseris edit ova. In partu fovendo mas et femina vices servant. praeter hiatum oris armatus est etiam unguium inmanitate. noctibus in aqua degit, per diem humi adquiescit. |
3. Crocodilum habet Nilus, quadripes malum et terra pariter ac flumine infestum. Vnum hoc animal terrestre linguae usu caret, unum superiore mobili maxilla inprimit morsum, alias terribile pectinatim stipante se dentium serie. Magnitudine excedit plerumque duodeuiginti cubita. Parit oua quanta anseres, eaque extra eum locum semper incubat praediuinatione quadam, ad quem summo auctu eo anno egressurus est Nilus. Nec aliud animal ex minore origine in maiorem crescit magnitudinem. Et unguibus autem armatus est, contra omnes ictus cute inuicta. Dies in terra agit, noctes in aqua, teporis utrumque ratione. |
4. Crocodilus animal est quadrupes quod in terra nascitur, In fluminibus tamen sicut in terra inhabitat, nec minorem habet potentiam in aqua quam in terris. Per diem autem humi frequentius acquiescit, nocte vero in aquis ; habet autem ova velut anserum que in terra profert. […] plerumque ad viginti cubitos longitudinis excrescunt, linguis carent, maxillas superiores movent, morsus habent horribiles et tenaces, […] maxima pellis firmitate quali clipeo muniuntur. |
5. […] praeter hiatum oris armatus est etiam vnguium inmanitate. noctibus in aqua degit, per diem humi adquiescit. |
6. […] unguium immanitate armati sunt, […]. |
7. quattuorque menses hiemis semper inedia tramittere in specu. |
8. […] Deuorant autem tam homines quam animalia […]. |
9. Si aliquando inuenerit hominem, comedit illum, si uincere potest, et super eum plorat. Deus 1999, 262 fait remonter la citation à Pseudo Hugo, De best., 2, 8. |
10. Cocodrillus, ut dicit Calcidius, euulso corde uiuit aliquamdiu et aduersum uiolentiam resistit. |
11. […] Horum carnem Saraceni manducant. |
13. colorque / stercore fucatus crocodili. |
15. In fluvio autem Nili plusquam alibi inveniuntur crocodili. Reponunt autem ova sua vbi fluuius exuberans non possit attingere. In flumine autem Cesaree Palestine similiter habitant. |
16. Hunc saturum cibo piscium et semper esculento ore in litore somno datum parua auis, quae trochilos ibi uocatur, rex auium in Italia, inuitat ad hiandum pabuli sui gratia, os primum eius adsultim repurgans, mox dentes et intus fauces quoque ad hanc scabendi dulcedinem quam maxime hiantes, in qua uoluptate somno pressum conspicatus ichneumon, per easdem fauces ut telum aliquod inmissus, erodit aluom. |
18. malitia in corde (Ps 139). |
19. Quin et gens hominum est huic beluae aduersa in ipso Nilo, a Tentyri insula, in qua habitat, appellata. Mensura eorum parua, sed praesentia animi in hoc tantum usu mira. Terribilis haec contra fugaces belua est, fugax contra sequentes. |
20. Sed aduersum ire soli hi audent ; quin et flumini innatant dorsoque equitantium modo inpositi hiantibus resupino capite ad morsum addita in os claua, a dextra ac laeua tenentes extrema eius utrimque, ut frenis in terram agunt captiuos ac uoce etiam sola territos cogunt euomere recentia corpora ad sepulturam. |
21. […] Quidam hoc unum quamdiu uiuat crescere arbitrantur ; […].