CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum XV2apparatcaput 14 1536.

Babilonicus3apparataabilonicus 1491. et beluae4apparatbelua 1536.

Babilonicus et beluae (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. [α] AM DA, 24, 22 (13)
Albertus in libro De naturis animalium. [α] Babilonici pisces sunt, ut dicit Theofrastus5philologieLa description de ces poissons, commune, à quelques variantes près, à Thomas de Cantimpré (TC 7, 18) et Albert le Grand (AM 24, 22 (13)), trouve sa source directe dans Plin. nat. 9, 175 : Piscium genera etiamnum a Theophrasto mira produntur. Circa Babylonis rigua decedentibus fluuiis in cauernis aquas habentibus remanere quosdam, inde exire ad pabula pinnulis gradientes crebro caudae motu, contraque uenantes refugere in suas cauernas et in his obuersos stare ; capita eorum esse ranae marinae similia, reliquas partes gobionum, branchias ut ceteris piscibus. Le passage de Théophraste (Theoph. frgm 171, 2) auquel Pline a puisé a été conservé (voir Stadler 1920, 1522)., circa Babiloniam existentes in locis ubi dulces aquae in cavernis6apparatcavernis correximus ex Plin. : cavernosis maris AM cinorosis 1491 Prüss1 1536. recipiuntur ex fluviis incidentibus. Inde enim egrediuntur pisces ad pastum. Capita ad modum ranarum magnarum7apparatmarinarum AM., reliquas partes corporis ad modum ragiae8apparatrubiae AM. habentes, branchos9apparatbranchos om. 1491 Prüss1 1536. similes piscibus aliis, pinnulis gradientes et crebro10apparatcerebro 1491 Prüss1. motu caudae.
2. [β] AM DA, 24, 18 (11)
[γ] compil.
[δ] AM DA, 24, 18 (11)
Plinius11philologieL’auteur de l’Hortus sanitatis reprend Albert le Grand, mais il supprime l’incise ut dicit Plinius présente dans le texte de celui-ci et la remplace par un marqueur sans référence précise à l’œuvre, contrairement à l’habitude. Or le marqueur est faux, car Albert le Grand réécrit le texte de Plin. nat. 9, 4-5 : Plurima autem et maxima animalia in Indico mari […]. Sed in mari beluae circa solstitia maxime uisuntur. Tunc illic ruont turbines, tunc imbres, tunc deiectae montium iugis procellae ab imo uertunt maria pulsatasque ex profundo beluas cum fluctibus uoluunt tanta, ut alias thynnorum, multitudine ut Magni Alexandri classis haud alio modo quam hostium acie obuia contrarium agmen aduersa fronte derexerit ; aliter sparsis non erat euadere.. [β] Beluae12apparatpost beluae hab. ut dicit Plinius AM. in Orientali mari sunt. [γ] Et13apparatet — sunt non hab. AM. beluae sunt [δ] animalia14apparatante animalia hab. quaedam AM. marina adeo magna et importuna quod procellas excitant de profundo et pericula navibus inducunt15apparatinducant 1491 Prüss1 1536., ita quod naves Alexandri16apparatalexander 1491. ad pericula deduxerunt.

Notes d’apparat :

2. caput 14 1536. | 

3. aabilonicus 1491. | 

4. belua 1536. | 

6. cavernis correximus ex Plin. : cavernosis maris AM cinorosis 1491 Prüss1 1536. | 

7. marinarum AM. | 

8. rubiae AM. | 

9. branchos om. 1491 Prüss1 1536. | 

10. cerebro 1491 Prüss1. | 

12. post beluae hab. ut dicit Plinius AM. | 

13. et — sunt non hab. AM. | 

14. ante animalia hab. quaedam AM. | 

15. inducant 1491 Prüss1 1536. | 

16. alexander 1491.

Notes philologiques :

5. La description de ces poissons, commune, à quelques variantes près, à Thomas de Cantimpré (TC 7, 18) et Albert le Grand (AM 24, 22 (13)), trouve sa source directe dans Plin. nat. 9, 175 : Piscium genera etiamnum a Theophrasto mira produntur. Circa Babylonis rigua decedentibus fluuiis in cauernis aquas habentibus remanere quosdam, inde exire ad pabula pinnulis gradientes crebro caudae motu, contraque uenantes refugere in suas cauernas et in his obuersos stare ; capita eorum esse ranae marinae similia, reliquas partes gobionum, branchias ut ceteris piscibus. Le passage de Théophraste (Theoph. frgm 171, 2) auquel Pline a puisé a été conservé (voir Stadler 1920, 1522). | 

11. L’auteur de l’Hortus sanitatis reprend Albert le Grand, mais il supprime l’incise ut dicit Plinius présente dans le texte de celui-ci et la remplace par un marqueur sans référence précise à l’œuvre, contrairement à l’habitude. Or le marqueur est faux, car Albert le Grand réécrit le texte de Plin. nat. 9, 4-5 : Plurima autem et maxima animalia in Indico mari […]. Sed in mari beluae circa solstitia maxime uisuntur. Tunc illic ruont turbines, tunc imbres, tunc deiectae montium iugis procellae ab imo uertunt maria pulsatasque ex profundo beluas cum fluctibus uoluunt tanta, ut alias thynnorum, multitudine ut Magni Alexandri classis haud alio modo quam hostium acie obuia contrarium agmen aduersa fronte derexerit ; aliter sparsis non erat euadere.