Source de référence : Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, CatherineJacquemard, BrigitteGauvin, Marie-AgnèsLucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013consultable en ligne

Capitulum XXXVIa

Ethenayb vel echynic

Ethenay vel echyni (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB, SN, 17, 49, 1
[α] Isid. orig. 12, 6, 34*
Isidorus. [α] Ethenayse, parvus et semipedalis pisciculus, nomen sumpsit ex eo quod navem adhaerendo retineatf. Ruant licet venti, saeviant procellae, navis tamquamg radicatah in marii stare videtur nec moveri, non retinendoa’, sed tantummodo adhaerendo. Hunc Latini moramj appellaverunt eo quod cogat stare navigia ipsa.
2. VB, SN, 17, 49, 3
[β] Plin. nat. 32, 3-5*
Pliniusk libro tricesimo secundob’. [β] Heu vanitas humana, cum illa rostral navium aere ferroque ad ictus armata semipedalis pisciculusm inhibere possit ac tenere devincta. Ferturn tenuisse pretoriam navem Anthonii properantis circumire suoso et exhortari donec transiret in aliam. Itaquep Caesariana classis impetu majore protinus eum pertransiit. Tenuit etiam navem Gayq principis. Quidamque exilientes de navi invenerunt gubernaculo adhaerentem pisciculumr. Ostenderunt Gayos indignanti hoc fuisse quod retineret ipsum, cum quadringentorum incederet obsequio remigum. Qui cumt eum postea viderunt, limaci magnae similem dixerunt.
3. VB, SN, 17, 49, 4
[γ] Plin. nat. 9, 79*
Idem inu libro nono. [γ] Hunc arbitratur Aristoteles pedes habere ita posita pinnarum similitudinec’.
4. VB, SN, 17, 49, 5
[δ] Arist. HA, 505 b 20-24 MS*
Aristoteles. [δ] Piscis parvus in mari prohibet navem recedere potentia naturali ; pluresque homines ipso utuntur in multos ad odium et amorem. Alaev illius assimilantur pedibus ; nam reutiaw pedes non habet.
5. VB, SN, 17, 50, 1
[ε] Ambr. hex. 5, 9, 24*
[ζ] Ambr. hex. 5, 10, 31*
Ambrosius. [ε] Echinus est animal in mari exiguum, vile et despicabile. Hic tamen cum ventorum procellam praesenserit, calculum validum arripit eumque velut saburramx vehit et tamquam anchoram trahit, ne excutiatur a fluctibus. Sicque qui non potest se suis viribus liberare, alieno regitur pondere. Quo indicioy etiam nautae velut signum futurae perturbationis capessuntz et sibi praecavent, ne hosaa imperitos turbo inveniatd’. [ζ] Maximas quoque navesab plenis currentes velis in mediis fluctibus quasi radicatas sistit. Nec sine munereac Creatoris tantum ei potest suppetere virtutis.
6. VB, SN, 17, 50, 4
[η] TC, nat. 7, 31
Ex Libro de naturis rerume’. [η] Echinus est pisciculus spinas habens pro pedibus sicut cancer, alas autem sub ventre quae pedibus assimilantur, in ore vero dentium loco graves aculeos. Hoc autem supra modum mirabile est, quod, cum sit semipedalis, non ulla violentia sed adhaesione tantum navem ducentorum pedum cum suis intus ponderibus retinet, ita quod nec ad punctum moveri valet. Nec est alia ratio in tam stupendo prodigio nisi quod Deus in creaturis praedicetur mirabilis. Piscis iste comedi non potest, quia hominem a statu dispositionis suae dissolvendo mortem infert.

Operationes

7. VB, SN, 17, 51, 1
[θ] Diosc. 252 GV*
A. Dioscoridesf’. [θ] Echini marini sapor eustomachus est ; ventrem mollit et dyaforeticusad est.
8. VB, SN, 17, 51, 1
[ι] Diosc. 252 GV*
B. [ι] Hujusmodi corium crudum miscetur utiliter medicaminibus.
9. VB, SN, 17, 51, 1
[κ] Diosc. 252 GV*
C. [κ] Aut scabiisaeg’ combustum vero sordida vulnera purgat. Crescentia quoque vulnera residere facit.
10. VB, SN, 17, 51, 2
[λ] Plin. nat. 32, 5*
D. Plinius libro tricesimo secundoaf. [λ] Ethenaysag vel echinus gravidis adalligatus usque ad maturitatem continet lubricos partus ideoque asservatur saleah.
11. VB, SN, 17, 51, 2
[μ] Plin. nat. 32, 139*
[ν] Plin. nat. 32, 58*
E. [μ] Idem quoque piscis ventremai inhibet. [ν] Propterea contra doricniumaj echini maxime prosunt,
12. VB, SN, 17, 51, 2
[ξ] Plin. nat. 32, 58*
F. [ξ] et hisak qui carpatial succum biberuntam, praecipue ejus jure sumpto.
13. VB, SN, 17, 51, 2
[ο] Plin. nat. 32, 72*
G. [ο] Idem etiam ex aceto epinictidasan tollunt.
14. VB, SN, 17, 51, 2
[π] Plin. nat. 32, 103*
H. [π] Echini cum spinis suis contusi et e vino potiao calculos tollunt et alias in cibo ad hoc proficiunt.
15. VB, SN, 17, 51, 2
[ρ] Plin. nat. 32, 106*
I. [ρ] Echinorum testae contusae ex aqua illitae incipientibus pannisap resistunt.
16. VB, SN, 17, 51, 2
[ς] Plin. nat. 32, 130*
K. [ς] Echini quoque viventes usti et in vino dulci potati profluvia sistunt.
17. VB, SN, 17, 51, 2
[σ] Plin. nat. 32, 67*
L. [σ] Echini cinis cum carnibus suis cremati cum oleo alopiciasaq replet.