Copier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Copier dans le presse-papierSource de référenceCapitulum XXV2apparatcaput 23 1536.
Cocodrillus3apparatcrocodilus 1536 ut saepe.
Cocodrillus (Épernay, BM, Inc. 3017)
[α] Isid. orig.12, 6, 19-204sourcesCrocodillus, a croceo colore dictus, gignitur in Nilo, animal quadrupes in terra et in aquis ualens, longitudine plerumque uiginti cubitorum, dentium et unguium inmanitate armatum, tantaque cutis duritia ut quamuis fortium ictus lapidum tergo repercutiat. Nocte in aquis, die humi quiescit. Oua in terra fouet : masculus et femina uices seruant. Hunc pisces quidam serratam habentes cristam tenera uentrium desecantes interimunt. Solus ex animalibus superiorem maxillam mouere dicitur.
Isidorus. [α] Cocodrillus5apparatcrocodilus VB ut semper. a croceo colore dictus est. Gignitur in Nilo6apparatmilo Prüss1., et est animal quadrupes, in terra et in aquis valens, longitudine plerumque cubitorum XX7apparatviginti cubitorum VB., dentium et unguium immanitate armatum, tantaque cutis duritia ut, quamvis fortium ictibus lapidum tergo repercussus sit, non sentiat. Nocte in aquis, die humi quiescit. Ova in terra fovet. Masculus et femina vices servant. Hunc quidam pisces8apparatpiscis Prüss1. serratam habentes cristam tenera ventrium desecantes9apparatdensecantes 1491 Prüss1 1536. interimunt. Solus ex animalibus superiorem maxillam movere dicitur10philologieToute la notice d’Isidore de Séville vient de Sol. coll. 32, 22-24..
[β] TC nat.6, 7
Ex Libro de naturis rerum11philologieVincent de Beauvais ne reprend qu’une petite partie de la longue notice de Thomas de Cantimpré.. [β] Cocodrillus lingua caret. Os patulum et apertum habet et hiatum usque ad aures. Per diem in terra quiescit adeo immobiliter ut, nisi consuetudinem ejus praecognoscas, mortuum illum credas. Oculis clausis dormire se simulat12apparatsimilat 1536 VBd. et aves hiatu suo pabuli gratia invitat ; quas13apparatquasi 1536. ad escam descendentes perimit et transglutit. Quidam hoc animal sicut ursam semper crescere crediderunt. Circa Nili ripas habitat in insula gens hominum parva quidem sed animosa, his beluis inimica. Soli enim innatare flumen audent in quo cocodrilli habitant saliuntque supra dorsa eorum et illos inquietant14apparatinequitant VBd.15philologieInquietant est une mélecture de l’Hortus sanitatis pour le inequitant (« les chevauchent ») de Vincent de Beauvais. Voir aussi Plin. nat. 8, 93 : dorsoque equitantium modo impositi..
[γ] Arist. HA, 487 a 18 MS16sourcesMansio eorum et nutrimentum est in aqua, set non recipiunt aquam intra se, inmo aerem, et pariunt extra sicut animalia que vocantur Grece andris, latius et temcheah.
[δ] Arist. HA, 502 b 29 - 503 a 1 MS18sourcesEt quod illorum est quadrupes, habet duos pedes maiores et membrum simile animalis quod generat sibi simile, et habet caudam in quibusdam magnam et in quibusdam parvam. Et omnia sunt fissi pedis, multorum digitorum, et participant instrumentorum sensuum in lingua preter tenchea, que est in Egypto, quoniam lingua eius similis est lingue quorundam piscium.
[ε] Arist. HA, 503 a 6-14 MS19sourcesEt hoc animal quod diximus non habet aures, set habet foramina tantum, que sunt vie auditus, nec habet mamillas neque testiculos neque virgam aparentem extra, set intra, nec habet pilos, set per totum est squamosi corii et est acutorum dentium et distinctorum […] Thencha autem habet oculos similes occuli porcorum, et est magnorum dentium, et habet culmos. Et ipse videt in aqua visione debili et quia aqua spissior aere et visus eius extra aquam est acutus valde. Et maior mansio eius in die est super terram et in nocte in aqua, quoniam aqua est calidior de nocte quam extra aer.
[ζ] Arist. HA, 612 a 21-25 MS21sourcesTemchea autem aperit os, et intrant animalia volatilia et que dicuntur tasogilo, et mundifficant eius dentes et cibantur ex illorum sordibus. Et temchea sentit iuvamentum in hoc et non nocet eis ; et cum vult extrahere eos, movet collum, ita quod non comedat eas.
Aristoteles. [γ] Cocodrillus in aqua conversatur. Non tamen recipit aquam intra se, sed aerem ; et parit extra17philologieVoir aussi Arist. HA 589 b 26.. [δ] Habet sanguinem duosque pedes majores et caudam, omniaque talia sunt fissi pedis multorumque digitorum et participant instrumentum sensus in lingua praeter cocodrillum. [ε] Hoc etiam animal non habet aures, sed foramina tantum, quae sunt viae auditus. Nec habent20apparathabet VB2. mamillas nec testiculos nec virgam apparentem extra, sed intra. Nec habet pilos, sed per totum corpus est corii squamosi. Habetque dentes magnos et acutos et distinctos ; habet etiam oculos similes porcorum, et habet culmos. In aqua quidem debiliter videt, quia spissior est aere. Major est ejus mansio in die super terram, et nocte in aqua, quoniam aqua calidior est de nocte quam aer extra. [ζ] Trochillos22apparattrochilos 1491 1536 VB. avis os ejus apertum intrat et ejus dentes mundificat illorumque sordibus se cibat. Cocodrillus autem in hoc sentiens juvamen23apparatjuvamentum VB. non nocet eis, sed cum vult eas extrahere, movet collum, nec eas comedit.
Operationes
[η] Plin. nat.28, 10725sources[…] uita in aqua terraque communis. Duo enim genera eorum. Illius e dextra maxilla dentes adalligati dextro lacerto coitus, si credimus, stimulant […].
A. Plinius24apparatidem in VB. libro vicesimo octavo. [η] Cocodrillorum26apparatcrocodilum 1536. genus27apparatgeneri 1536. cujus28apparatcui VB. vita est in aqua et in terra communis : dentes e maxilla dextra dextro lacerto adalligati coitus stimulare dicuntur.
[θ] Plin. nat.28, 10729sourcesIdem pollere uentre exemptos lapillos adversus febrium horrores uenientis tradunt.
B. [θ] Lapillos etiam in ventre illius exemptos adversus horrores febrium venientes pollere30apparatpellere 1491 Prüss1 expellere 1536. tradunt.
[ι] Plin. nat.28, 10831sourcesEadem de causa Aegyptii perungunt adipe aegros suos.
C. [ι] Et ob hoc Egiptii suos aegros ipsius adipe perungunt.
[κ] Diosc. 265 GV32sourcesCrocodilli terreni fimus collectus et siccus ut afronit[r]um facit. Adhibitus gratum vultum et niveum facit, maxime si albus et lenis fuerit sicut anulum et missus in aquam citius solvitur.
D. Dioscorides. [κ] Fimus cocodrilli terreni collectus et siccus33apparatsiccus correximus ex Diosc. : succus 1491 Prüss1 1536 VB. adhibitus gratum vultum ac niveum facit, maxime si albus ac lenis34apparatlevis VB2. fuerit et in aqua35apparataquam 1536. missus cito se solverit.
[λ] Avic. canon, 2, 2, 60936sourcesStercus stellioni et lacerti et crocodilli valet albugini oculi.
E. Avicenna in secundo libro. [λ] Stercus cocodrilli valet albugini oculi.
Notes d’apparat :
2. caput 23 1536. |
3. crocodilus 1536 ut saepe. |
5. crocodilus VB ut semper. |
6. milo Prüss1. |
7. viginti cubitorum VB. |
8. piscis Prüss1. |
9. densecantes 1491 Prüss1 1536. |
12. similat 1536 VBd. |
13. quasi 1536. |
14. inequitant VBd. |
20. habet VB2. |
22. trochilos 1491 1536 VB. |
23. juvamentum VB. |
24. idem in VB. |
26. crocodilum 1536. |
27. generi 1536. |
28. cui VB. |
30. pellere 1491 Prüss1 expellere 1536. |
33. siccus correximus ex Diosc. : succus 1491 Prüss1 1536 VB. |
34. levis VB2. |
35. aquam 1536.
Notes philologiques :
10. Toute la notice d’Isidore de Séville vient de Sol. coll. 32, 22-24. |
11. Vincent de Beauvais ne reprend qu’une petite partie de la longue notice de Thomas de Cantimpré. |
15. Inquietant est une mélecture de l’Hortus sanitatis pour le inequitant (« les chevauchent ») de Vincent de Beauvais. Voir aussi Plin. nat. 8, 93 : dorsoque equitantium modo impositi. |
17. Voir aussi Arist. HA 589 b 26.
Notes de source :
4. Crocodillus, a croceo colore dictus, gignitur in Nilo, animal quadrupes in terra et in aquis ualens, longitudine plerumque uiginti cubitorum, dentium et unguium inmanitate armatum, tantaque cutis duritia ut quamuis fortium ictus lapidum tergo repercutiat. Nocte in aquis, die humi quiescit. Oua in terra fouet : masculus et femina uices seruant. Hunc pisces quidam serratam habentes cristam tenera uentrium desecantes interimunt. Solus ex animalibus superiorem maxillam mouere dicitur. |
16. Mansio eorum et nutrimentum est in aqua, set non recipiunt aquam intra se, inmo aerem, et pariunt extra sicut animalia que vocantur Grece andris, latius et temcheah. |
18. Et quod illorum est quadrupes, habet duos pedes maiores et membrum simile animalis quod generat sibi simile, et habet caudam in quibusdam magnam et in quibusdam parvam. Et omnia sunt fissi pedis, multorum digitorum, et participant instrumentorum sensuum in lingua preter tenchea, que est in Egypto, quoniam lingua eius similis est lingue quorundam piscium. |
19. Et hoc animal quod diximus non habet aures, set habet foramina tantum, que sunt vie auditus, nec habet mamillas neque testiculos neque virgam aparentem extra, set intra, nec habet pilos, set per totum est squamosi corii et est acutorum dentium et distinctorum […] Thencha autem habet oculos similes occuli porcorum, et est magnorum dentium, et habet culmos. Et ipse videt in aqua visione debili et quia aqua spissior aere et visus eius extra aquam est acutus valde. Et maior mansio eius in die est super terram et in nocte in aqua, quoniam aqua est calidior de nocte quam extra aer. |
21. Temchea autem aperit os, et intrant animalia volatilia et que dicuntur tasogilo, et mundifficant eius dentes et cibantur ex illorum sordibus. Et temchea sentit iuvamentum in hoc et non nocet eis ; et cum vult extrahere eos, movet collum, ita quod non comedat eas. |
25. […] uita in aqua terraque communis. Duo enim genera eorum. Illius e dextra maxilla dentes adalligati dextro lacerto coitus, si credimus, stimulant […]. |
29. Idem pollere uentre exemptos lapillos adversus febrium horrores uenientis tradunt. |
31. Eadem de causa Aegyptii perungunt adipe aegros suos. |
32. Crocodilli terreni fimus collectus et siccus ut afronit[r]um facit. Adhibitus gratum vultum et niveum facit, maxime si albus et lenis fuerit sicut anulum et missus in aquam citius solvitur. |
36. Stercus stellioni et lacerti et crocodilli valet albugini oculi.