CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum XXXIII2apparatcaput 31 1536.

Effimerion3apparatephimerion 1536 ut semper. et escarus4apparatscarus 1536.

Effimerion et escarus (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 52, 1
[α] AS 2, 7, 26c8sourceset mugilis piscis, nisi gravidus fuerit, cum senserit piscatorum retia, volatu suo evadit ea (Iorach cité d’après Arnold de Saxe). Voir aussi Etzkorn 2005, 433.
Jorath7apparatpost jorath hab. ubi supra VB2.. [α] Effimerion piscis est qui sine coitu nascitur, et cum per tres horas diei vixerit, moritur.
2. VB SN, 17, 52, 2
[β] Isid. orig.12, 6, 309sourcesEscarus dictus eo quod solus escam ruminare perhibetur ; denique alii pisces non ruminant. Tradunt autem hunc ingeniosum esse ; namque inclusum nassis non fronte erumpere nec infestis uiminibus caput inserere, sed auersum caudae ictibus crebris laxare fores atque ita retrorsum redire ; quem luctatum eius si forte alius escarus extrinsecus uideat, adprehensa mordicus cauda adiuuare nisus erumpentis.
[β] compil.
[γ] Isid. orig.12, 6, 30
Isidorus. [β] Escarus dictus est eo quod solus10apparatsalsus 1491 Prüss1 1536. escam ruminare perhibetur. Tradunt autem hunc ingeniosum esse : inclusum quippe nassis, non fronte erumpere nec infestis viminibus caput inserere, sed aversum caudae ictibus crebris laxare fores11apparatfore 1491 Prüss1., et ita retrorsum redire fertur12apparatfertur non hab. VB.. [γ] Quem luctatum13apparatluctarum 1491 Prüss1. ejus si forte alius escarus extrinsecus14apparatintrinsecus 1491 Prüss1 1536 VB2. videat, apprehensa mordicus cauda, nisus erumpentis adjuvare dicitur15philologieVoir aussi Plin. nat. 32, 11 : […] scarum inclusum nassis non fronte erumpere nec infestis uiminibus caput inserere sed auersum caudae ictibus crebris laxare fores atque ita retrorsum repere, quem luctatum eius si forte alius scarus extrinsecus uideat, adprehensa mordicus cauda adiuuare nisus erumpentis..

Operationes

3. VB SN, 17, 52, 3
[δ] Plin. nat.9, 6217sourcesNunc principatus scaro datur, qui solus piscium dicitur ruminare herbisque uesci atque non aliis piscibus, […].
A. Plinius libro nono16philologieLa citation de Pline trouvée chez Vincent de Beauvais a été fractionnée dans l’Hortus sanitatis.. [δ] Escaro – vel18apparatescaro vel non hab. 1536 VBd.19philologieSeules les éditions princeps et Prüss1 portent la précision escaro vel, témoignant du passage de scarus (Pline) à escarus (Isidore de Séville). scaro – principatus nunc datur, qui solus piscium ruminare dicitur herbisque vesci, non aliis piscibus20philologieLes informations données par Pline sont empruntées à Aristote (Arist. HA 591 b 18). Voir aussi Ov. hal. 119..
4. VB SN, 17, 52, 3
[ε] Plin. nat.9, 6221sources[…] Carpathio maxime mari frequens. Promunturium Troadis Lectum numquam sponte transit. Inde aduectos Tiberio Claudio principe Optatus e liberti[s e]ius praefectus classis inter Ostiensem et Campaniae oram sparsos disseminauit, quinquennio fere cura adhibita, ut capti redderentur mari. Postea frequentes inueniuntur Italiae litore, non antea ibi capti.
B. [ε] Carpathio mari maxime frequens, promontorium Troadis Lectum22apparatlecton 1536. numquam sponte transit. Inde autem advectos a Tiberio Claudio principe Optatus Elipertus23apparatelipartius VB., praefectus classis, inter Ostiensem et Campaniae oram sparsos disseminavit. Quinquennio fere cura est adhibita ut capti redderentur mari. Postea frequentes inveniuntur in litoribus Italiae, non ante ibi capti.
5. VB SN, 17, 52, 4
[ζ] Plin. nat.11, 16224sourcesPiscium omnibus serrati praeter scarum ; huic uni aquatilium plani.
[η] Plin. nat.11, 24526sourcesAnimalium quaedam ut manibus utuntur priorum ministerio pedum sedentque ad os illis admouentia cibos, ut sciuri.
C. Idem in libro undecimo. [ζ] Omnibus piscibus sunt dentes serrati praeter escarum25apparatscarum 1536 VB., cui scilicet uni aquatilium pleni.[η] Hic utitur prioribus pedibus ut manibus cibum27apparatcibos 1536. ori admoventibus.

Notes d’apparat :

2. caput 31 1536. | 

3. ephimerion 1536 ut semper. | 

4. scarus 1536. | 

5. ephemero VBd ut semper. | 

6. scaro VBd. | 

7. post jorath hab. ubi supra VB2. | 

10. salsus 1491 Prüss1 1536. | 

11. fore 1491 Prüss1. | 

12. fertur non hab. VB. | 

13. luctarum 1491 Prüss1. | 

14. intrinsecus 1491 Prüss1 1536 VB2. | 

18. escaro vel non hab. 1536 VBd. | 

22. lecton 1536. | 

23. elipartius VB. | 

25. scarum 1536 VB. | 

27. cibos 1536.

Notes philologiques :

15. Voir aussi Plin. nat. 32, 11 : […] scarum inclusum nassis non fronte erumpere nec infestis uiminibus caput inserere sed auersum caudae ictibus crebris laxare fores atque ita retrorsum repere, quem luctatum eius si forte alius scarus extrinsecus uideat, adprehensa mordicus cauda adiuuare nisus erumpentis. | 

16. La citation de Pline trouvée chez Vincent de Beauvais a été fractionnée dans l’Hortus sanitatis. | 

19. Seules les éditions princeps et Prüss1 portent la précision escaro vel, témoignant du passage de scarus (Pline) à escarus (Isidore de Séville). | 

20. Les informations données par Pline sont empruntées à Aristote (Arist. HA 591 b 18). Voir aussi Ov. hal. 119.

Notes de source :

8. et mugilis piscis, nisi gravidus fuerit, cum senserit piscatorum retia, volatu suo evadit ea (Iorach cité d’après Arnold de Saxe). Voir aussi Etzkorn 2005, 433. | 

9. Escarus dictus eo quod solus escam ruminare perhibetur ; denique alii pisces non ruminant. Tradunt autem hunc ingeniosum esse ; namque inclusum nassis non fronte erumpere nec infestis uiminibus caput inserere, sed auersum caudae ictibus crebris laxare fores atque ita retrorsum redire ; quem luctatum eius si forte alius escarus extrinsecus uideat, adprehensa mordicus cauda adiuuare nisus erumpentis. | 

17. Nunc principatus scaro datur, qui solus piscium dicitur ruminare herbisque uesci atque non aliis piscibus, […]. | 

21. […] Carpathio maxime mari frequens. Promunturium Troadis Lectum numquam sponte transit. Inde aduectos Tiberio Claudio principe Optatus e liberti[s e]ius praefectus classis inter Ostiensem et Campaniae oram sparsos disseminauit, quinquennio fere cura adhibita, ut capti redderentur mari. Postea frequentes inueniuntur Italiae litore, non antea ibi capti. | 

24. Piscium omnibus serrati praeter scarum ; huic uni aquatilium plani. | 

26. Animalium quaedam ut manibus utuntur priorum ministerio pedum sedentque ad os illis admouentia cibos, ut sciuri.