CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum XL2apparatcaput 38 1536.

Gardus, gladius et glaucus

Gardus, gladius et glaucus (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 55, 1
[α] VB SN, 17, 55, 1
Actor. [α] Gardo3apparatgardus 1536. piscis est fluvialis gratissimi saporis, vendesiae4apparatdendesiae VBd. similis, sed per ruborem oculorum ab ea discernitur. Uterque autem mediocris quantitatis5apparatquantitas 1491 Prüss1. est.
2. VB SN, 17, 55, 2
[β] Isid. orig.12, 6, 156sourcesGladius dicitur eo quod rostro mucronato sit : ob hoc naues perfossas mergit.
Isidorus. [β] Gladius dictus est eo quod rostro mucronato sit, et ob hoc naves perfossas mergit.
3. VB SN, 17, 55, 3
[γ] Arist. HA, 602 a 28-34 MS7sourcesSunt boni aput ascensionem Canis. Et in illo tempore inveniebatur in suis alis quiddam simile vermi, et dicitur ostaroz, et est simile scorpioni et equalis aranee, et inducit eis dolorem magnum et propter hoc salit multotiens, sicut salit delfin, propter dolorem.
Aristoteles. [γ] Hastarios8philologieLe mot grec pour désigner ce parasite est οἶστρος, transcrit ostaroz par Michel Scot et hastar(i)os dans l’Hortus sanitatis., alias9apparathastarios alias : hastaleos alias VB2 hastarios alias non hab. VBd. hastaros10apparatharastos 1536., id est gladius marinus, est similis scorpioni et aequalis araneae. Et inducit magnum dolorem piscibus ideoque saliunt multotiens. Nam et delphinus propter dolorem salit, quia sub pinna pungitur ejus aculeo qui gladius vocatur.

Operationes

4. VB SN, 17, 55, 4
[δ] Plin. nat.9, 5412sourcesAnimal est paruom scorpionis effigie, aranei magnitudine. Hoc se et thynno et ei qui gladius uocatur, crebro delphini magnitudinem excedenti, sub pinna adfigit aculeo tantoque infestat dolore ut in naues saepenumero exiliant.
A. Plinius libro IX11apparatX Prüss1.. [δ] Est parvum animal scorpionis effigie, aranei13apparataraneae Prüss1. magnitudine ; hoc14apparathaec Prüss1 hic VBd. se et thinno15apparatthynno VB2 thunnae VBd. et ei qui vocatur gladius, cerebro16apparatcrebro VB ex Plin. delphini magnitudinem excedens17apparatexcedenti 1536 VB ex Plin., sub pinno18apparatpinna 1536 VBd. aculeo affigit tantoque dolore infestat ut naves19apparatante naves add. in 1536.20philologieLa préposition in, qui introduit logiquement naves, n’est pas présente dans les manuscrits de Pline. C’est une correction introduite par Barbaro, Castigationes, 1492 (cité d’après la note d’apparat de De Saint-Denis 1955 à Plin. nat. 9, 54), et l’édition de 1536 a logiquement suppléé in devant naves. saepenumero exiliant21philologieLe détail relatif aux navires, présent dans le texte d’Aristote (Arist. HA 602 a 28-34), a été conservé chez Pline mais a disparu dans la traduction de Michel Scot (citée en note de sources)..
5. VB SN, 17, 55, 5
[ε] Isid. orig.12, 6, 2822sourcesGlaucus a colore dictus, quod albus sit ; Graeci enim album γλαυκὸν dicunt. Hic aestate raro apparet, nisi tantum in nubilo.
B. Isidorus. [ε] Glaucus a colore dictus est, eo quod sit albus. Graeci enim album glaucon dicunt. Hic aestate raro apparet, nisi23apparatpost nisi hab. tantum VB ex Isid. in nubilo.
6. VB SN, 17, 55, 6
[ζ] Plin. nat.9, 5824sourcesQuidam rursus aestus inpatientia mediis feruoribus sexagenis diebus latent, ut glaucus, aselli, auratae.
C. Plinius ubi supra. [ζ] Quidam enim pisces aestate impatientes sexagenis diebus mediis latent fervoribus, ut glaucus et azellus25apparatascellus VB..
7. VB SN, 17, 55, 7
[η] Arist. HA, 599 b 35-36 MS26sourcesEt quidam piscis manet in cavernis in estate, sicut glaucus, quoniam ipse latet in estate quasi per sexaginta dies.
D. Aristoteles. [η] Quidam etenim pisces in cavernis manent in aestate, sicut glaucus, per sexaginta27apparat40 VBd. dies ac deprehenditur post ascensionem canis.

Notes d’apparat :

2. caput 38 1536. | 

3. gardus 1536. | 

4. dendesiae VBd. | 

5. quantitas 1491 Prüss1. | 

9. hastarios alias : hastaleos alias VB2 hastarios alias non hab. VBd. | 

10. harastos 1536. | 

11. X Prüss1. | 

13. araneae Prüss1. | 

14. haec Prüss1 hic VBd. | 

15. thynno VB2 thunnae VBd. | 

16. crebro VB ex Plin. | 

17. excedenti 1536 VB ex Plin. | 

18. pinna 1536 VBd. | 

19. ante naves add. in 1536. | 

23. post nisi hab. tantum VB ex Isid. | 

25. ascellus VB. | 

27. 40 VBd.

Notes philologiques :

8. Le mot grec pour désigner ce parasite est οἶστρος, transcrit ostaroz par Michel Scot et hastar(i)os dans l’Hortus sanitatis. | 

20. La préposition in, qui introduit logiquement naves, n’est pas présente dans les manuscrits de Pline. C’est une correction introduite par Barbaro, Castigationes, 1492 (cité d’après la note d’apparat de De Saint-Denis 1955 à Plin. nat. 9, 54), et l’édition de 1536 a logiquement suppléé in devant naves. | 

21. Le détail relatif aux navires, présent dans le texte d’Aristote (Arist. HA 602 a 28-34), a été conservé chez Pline mais a disparu dans la traduction de Michel Scot (citée en note de sources).

Notes de source :

6. Gladius dicitur eo quod rostro mucronato sit : ob hoc naues perfossas mergit. | 

7. Sunt boni aput ascensionem Canis. Et in illo tempore inveniebatur in suis alis quiddam simile vermi, et dicitur ostaroz, et est simile scorpioni et equalis aranee, et inducit eis dolorem magnum et propter hoc salit multotiens, sicut salit delfin, propter dolorem. | 

12. Animal est paruom scorpionis effigie, aranei magnitudine. Hoc se et thynno et ei qui gladius uocatur, crebro delphini magnitudinem excedenti, sub pinna adfigit aculeo tantoque infestat dolore ut in naues saepenumero exiliant. | 

22. Glaucus a colore dictus, quod albus sit ; Graeci enim album γλαυκὸν dicunt. Hic aestate raro apparet, nisi tantum in nubilo. | 

24. Quidam rursus aestus inpatientia mediis feruoribus sexagenis diebus latent, ut glaucus, aselli, auratae. | 

26. Et quidam piscis manet in cavernis in estate, sicut glaucus, quoniam ipse latet in estate quasi per sexaginta dies.