CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum XLVI2apparatcaput 45 1536.

Karabo et kylon3apparatkylon correximus : kylone 1491 Prüss1 1536.

Karabo et kylon (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 117, 1
[] compil.
[α] TC nat.6, 31
Isidorus4apparatisidorus non hab. VB.5philologieLe marqueur est erroné. Le texte de Vincent de Beauvais est très proche de celui de Thomas de Cantimpré. Le terme karabo n’apparaît pas chez Isidore de Séville..[α] Karabo6apparatkarabos VBd ut saepe. stercore vivit et luto foedaturque cibo propter hoc7philologieLe texte de l’Hortus sanitatis, repris à Vincent de Beauvais, manque de clarté. La même idée est exprimée plus clairement par Albert le Grand (AM 24, 67 (38)) : Lutum autem et herbulas comedit, et ideo, cum finditur, multum de luto invenitur in corpore suo, et par Thomas de Cantimpré (TC 6, 31) : Karabo fedatur cibo ; stercore et luto vivit, et ideo animal ponderosum est. Et cum finditur venter eius, multum de luto invenitur in eo.. Animal ponderosum est ; caudam habet latam, et ideo, quando pugnat, leviter se vertit. Hujus enim generis monstra fortissime pugnant inter se velut arietes muniuntque se multitudine sociorum adversae partes. Unde frequenter visi sunt ambulare, sicut greges, ad invicemque bella partiri. Fiunt autem in animalibus bella quattuor de causis, scilicet propter naturalem superbiam, propter cibum, propter coitum, propter fetum ; sicut gallina propter fetum cum corvo pugnat et anser cum cornice.

Operationes

2. VB SN, 17, 117, 2
[β] Arist. HA, 523 b 5-8 MS8sourcesEt est etiam aliud genus quod dicitur mollis teste, et est omne, quod est durum extra et molle intra ; et non est contritibile illud durum, immo recipit ignem ut karabo et cancer.
A. Aristoteles. [β] Karabo, sicut et cancer, sanguinem non habet. Durum habet extra et molle intra ; nec est nutribile illud durum ; immo recipit ignem.
3. VB SN, 17, 117, 2
[γ] Arist. HA, 590 b 19 MS9sourcesAccipit cum duobus suis labiis et dividit ea in duas partes et ducit ad os suum, sicut facit cancer.
B. [γ] Accipit autem pisces sicut cancer in profundo maris cum duobus labiis suis, eosque in duas partes dividit et ad os suum ducit.
4. VB SN, 17, 117, 2
[δ] Arist. HA, 490 a 2 MS10sourcesMoventur [locustae] cum sua cauda motu veloci sicut motus alarum suarum.
C. [δ] Karabo ex piscibus durae carnis movetur cum cauda sua11apparatsub Prüss1. motu veloci sicut motu alarum suarum.
5. VB SN, 17, 117, 2
[ε] Arist. HA, 549 b 24-27 MS12sourcesHalkato vero ponit ova in istis temporibus et ex eis generatur karabo. Et antequam ponit ova est bonae carnis, et post est malae carnis. Et istud genus exuit spolium in vere, sicut serpens, cum ponit subito, cancer vero et karabo similiter.
D. [ε] Est autem genus quoddam, ex quo generatur karabo, quod est bonae carnis antequam ova ponat, postea vero malae. Hoc genus exuit spolium in vere sicut serpens. Ita cancer et karabo senectutem exuunt et quae mollis testae sunt.
6. VB SN, 17, 117, 2
[ζ] Arist. HA, 549 a 15-19 MS13sourcesAnimal vero mollis testae, sicut carabo, coit et impregnatur, et sunt in eo ova per tres menses, deinde ovat et crescunt illa ova sicut vermes. Et similiter accidit malakie.
[η] Arist. GA, 757 b 31-33 MS15sourcesEt huiusmodi generatio est malakie sicut sepiae et sibi similis, et animalis mollis testae sicut karabo et sibi similis in genere, quoniam ista ovant etiam ex coitu.
E. [ζ] Marinum animal mollis testae, karabo coit et impregnatur, et malakye14apparatmalachiae VBd ut semper. similiter accidit. [η] Karabo et sibi simile in genere, scilicet animal mollis testae, ovant coitu. Similiter est generatio malakye ut sepia et sibi simile.
7. VB SN, 17, 117, 2
[θ] Arist. GA, 758 a 14-17 MS16sources[…] mares autem custodiunt ova tantum. Et malakie ovat extra, et mas eicit super feminas sperma, sicut faciunt mares piscium sperma super ova.
F. [θ] Maresque karabo tantum custodiunt ova. Malakye autem ovat extra, et mas ejicit super feminas sperma sicut mares piscium super ova17philologieOn trouve la même information formulée presque à l’identique en Arist. HA 567 b 6 MS : Et quando ovaverit femina, sequitur eam mas et super sua ova eiciet sperma..
8. VB SN, 17, 117, 3
[ι] Arist. HA, 590 b 27-29 MS19sourcesEt quando non timuerit, ambulat naturaliter ad anterius et ejicit cornua ad unum latus. Et cum timuerit, retrocedet.
[κ] VB SN, 17, 117, 3
[λ] Arist. HA, 590 b 27-29 MS
G. Ex Libro de naturis rerum18philologieCette précision ne figure pas chez Thomas de Cantimpré, du moins dans le texte de l’édition Boese, mais chez Aristote.. [ι] Karabo[κ] secundum Aristotelem[λ] est piscis qui, quando timet, retrocedit ; quando vero non timet, ambulat ad anterius20apparatinterius 1491 Prüss1 1536. naturaliter.
9. VB SN, 17, 117, 3
[λ] compil.
[μ] TC nat.6, 30
H. In21apparatin — libro non hab. VB. eodem libro22philologieLe chapitre De kylion de Thomas de Cantimpré est plus long, mais il ne comporte pas d’autres informations concernant l’animal.. [μ] Kylon23apparatkylo Prüss1 kilon VB2 chylon VBd.24philologieNous retenons le terme kylon pour ce poisson, la graphie kylone du titre des éditions de l’Hortus provenant de la forme à l’ablatif présente dans le titre de Vincent de Beauvais. est animal marinum quod contra naturae communis ordinem habet hepar in sinistro, splen in dextro. Nam in omnibus animantibus25apparatanimalibus 1536. terrae, magnis et parvis, est e converso.

Notes d’apparat :

2. caput 45 1536. | 

3. kylon correximus : kylone 1491 Prüss1 1536. | 

4. isidorus non hab. VB. | 

6. karabos VBd ut saepe. | 

11. sub Prüss1. | 

14. malachiae VBd ut semper. | 

20. interius 1491 Prüss1 1536. | 

21. in — libro non hab. VB. | 

23. kylo Prüss1 kilon VB2 chylon VBd. | 

25. animalibus 1536.

Notes philologiques :

5. Le marqueur est erroné. Le texte de Vincent de Beauvais est très proche de celui de Thomas de Cantimpré. Le terme karabo n’apparaît pas chez Isidore de Séville. | 

7. Le texte de l’Hortus sanitatis, repris à Vincent de Beauvais, manque de clarté. La même idée est exprimée plus clairement par Albert le Grand (AM 24, 67 (38)) : Lutum autem et herbulas comedit, et ideo, cum finditur, multum de luto invenitur in corpore suo, et par Thomas de Cantimpré (TC 6, 31) : Karabo fedatur cibo ; stercore et luto vivit, et ideo animal ponderosum est. Et cum finditur venter eius, multum de luto invenitur in eo. | 

17. On trouve la même information formulée presque à l’identique en Arist. HA 567 b 6 MS : Et quando ovaverit femina, sequitur eam mas et super sua ova eiciet sperma. | 

18. Cette précision ne figure pas chez Thomas de Cantimpré, du moins dans le texte de l’édition Boese, mais chez Aristote. | 

22. Le chapitre De kylion de Thomas de Cantimpré est plus long, mais il ne comporte pas d’autres informations concernant l’animal. | 

24. Nous retenons le terme kylon pour ce poisson, la graphie kylone du titre des éditions de l’Hortus provenant de la forme à l’ablatif présente dans le titre de Vincent de Beauvais.

Notes de source :

8. Et est etiam aliud genus quod dicitur mollis teste, et est omne, quod est durum extra et molle intra ; et non est contritibile illud durum, immo recipit ignem ut karabo et cancer. | 

9. Accipit cum duobus suis labiis et dividit ea in duas partes et ducit ad os suum, sicut facit cancer. | 

10. Moventur [locustae] cum sua cauda motu veloci sicut motus alarum suarum. | 

12. Halkato vero ponit ova in istis temporibus et ex eis generatur karabo. Et antequam ponit ova est bonae carnis, et post est malae carnis. Et istud genus exuit spolium in vere, sicut serpens, cum ponit subito, cancer vero et karabo similiter. | 

13. Animal vero mollis testae, sicut carabo, coit et impregnatur, et sunt in eo ova per tres menses, deinde ovat et crescunt illa ova sicut vermes. Et similiter accidit malakie. | 

15. Et huiusmodi generatio est malakie sicut sepiae et sibi similis, et animalis mollis testae sicut karabo et sibi similis in genere, quoniam ista ovant etiam ex coitu. | 

16. […] mares autem custodiunt ova tantum. Et malakie ovat extra, et mas eicit super feminas sperma, sicut faciunt mares piscium sperma super ova. | 

19. Et quando non timuerit, ambulat naturaliter ad anterius et ejicit cornua ad unum latus. Et cum timuerit, retrocedet.