CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum LII2apparatcaput 51 1536.

Locusta marina

Locusta marina (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 63, 1
[α] TC nat.7, 45
Physiologus3philologieLe Physiologus ne mentionne pas cet animal. Ce marqueur est visiblement le même qu’à la fin du chapitre précédent, dont il prend la suite. Les indications de ce paragraphe viennent de Thomas de Cantimpré qui les a lui-même empruntées à Pline.. [α] Locusta marina, juxta Plinium4philologieVoir Plin. nat. 9, 4 : quippe ubi [in Indico mari] locustae quaterna cubita impleant ; Plin. nat. 9, 96 : Omnia eius generis hieme laeduntur, autumno et uere pinguescunt, et plenilunio magis, quia noctem sidus tepido fulgore mitificat., quattuor habet cubitos in longitudine. Hieme laeditur ; autumno et vere pinguescit, et plenilunio magis.
2. VB SN, 17, 63, 3
[β] TC ?
Ex Libro de naturis rerum5philologieLes informations données par Thomas de Cantimpré sont reprises dans le reste du chapitre, mais non dans ce paragraphe, qui semble provenir d’une autre source, sans doute Aristote pour une partie.. [β] Locusta fluvialis, e contrario6apparatcontraria 1491 Prüss1 1536. quam locusta campestris, pedes anteriores habet longiores ; nec ruminat in anteriori parte, sicut animalia cetera, sed ad posterius, scilicet in extremo stomachi sui, cum dentibus in ventre sibi haerentibus7philologieVoir Arist. HA 527 a 4-6 MS : Et post os habent isofagum brevem, deinde ventrem, cuius creatio est sicut tela. Et habent in ore [ventris] tres dentes etiam, et ex eis sunt duo dentes consequentes..

Operationes

3. VB SN, 17, 63, 2
[γ] Plin. nat.9, 959sourcesLocustae crusta fragili muniuntur in eo genere quod caret sanguine. Latent mensibus quinis. Similiter cancri, qui eodem tempore occultantur, […].
A. Plinius libro IX8philologieLa citation de Pline trouvée chez Vincent de Beauvais a été fragmentée par le compilateur de l’Hortus sanitatis (voir Arist. HA 590 b 26-32 ; Arist. HA 601 a 12-23).. [γ] Locustae pisces crusta fragili muniuntur ; in eo genere quod caret sanguine latent mensibus quinis. Similiter et cancri, qui eodem tempore occultantur.
4. VB SN, 17, 63, 2
[δ] Plin. nat.9, 9510sources[…] et ambo ueris principio senectutem anguium more exuunt renouatione tergorum. Cetera in undis natant ; locustae reptantium more fluitant, […]
B. [δ] Et ambo veris principio senectutem11apparatsenectute in 1491 Prüss1. more anguium exuunt12apparatexeunt 1491 exesit Prüss1. renovatione tergorum. Cetera13apparatcetera correximus ex Plin. : ceterum 1491 Prüss1 1536 VB. in undis natant ; locustae reptantium more fluitant.
5. VB SN, 17, 63, 2
[ε] Plin. nat.9, 9514sources[…] si nullus ingruat metus, recto meatu, cornibus, quae sunt propria rotunditate praepilata, ad latera porrectis ; isdem erectis in pauore obliquae in latera procedunt. Cornibus inter se dimicant.
C. [ε] Si nullus ingruat15apparatingravat 1491 Prüss1. metus, recto meatu, cornibus, quae sunt rotunditate praepilata, ad latera porrectis, et eisdem erectis in16apparatin non hab. VBd. pavore oblique in latera procedunt17apparatprocedant 1491 Prüss1.. Cornibus inter se dimicant.
6. VB SN, 17, 63, 2
[ζ] Plin. nat.9, 9618sources[Locustae] uiuunt petrosis locis, cancri mollibus.
D. [ζ] Vivunt autem hujusmodi locustae in petrosis locis. In Indico mari locustae quaterna cubita implent.
7. VB SN, 17, 63, 2
[η] Plin. nat.9, 18519sourcesPolypum in tantum locusta pauet ut, si iuxta uideat omnino, moriatur, locustam conger ; rursus polypum congri lacerant.
[θ] compil.
E. [η] Polippum in tantum locusta pavet20philologieLe texte de Pline a manifestement été mal compris par Vincent de Beauvais repris par l’auteur de l’Hortus sanitatis, qui fait de conger le sujet implicite de pavet locustam. En revanche, l’interprétation du passage est correcte au chapitre 24 de l’Hortus sanitatis, Conger. ut, si juxta viderit, omnino moriatur. Locustam21apparatlocusta 1491 Prüss1. quoque conger inimicus lacerat [θ] et perimit22apparatet perimit non hab. VB..

Notes d’apparat :

2. caput 51 1536. | 

6. contraria 1491 Prüss1 1536. | 

11. senectute in 1491 Prüss1. | 

12. exeunt 1491 exesit Prüss1. | 

13. cetera correximus ex Plin. : ceterum 1491 Prüss1 1536 VB. | 

15. ingravat 1491 Prüss1. | 

16. in non hab. VBd. | 

17. procedant 1491 Prüss1. | 

21. locusta 1491 Prüss1. | 

22. et perimit non hab. VB.

Notes philologiques :

3. Le Physiologus ne mentionne pas cet animal. Ce marqueur est visiblement le même qu’à la fin du chapitre précédent, dont il prend la suite. Les indications de ce paragraphe viennent de Thomas de Cantimpré qui les a lui-même empruntées à Pline. | 

4. Voir Plin. nat. 9, 4 : quippe ubi [in Indico mari] locustae quaterna cubita impleant ; Plin. nat. 9, 96 : Omnia eius generis hieme laeduntur, autumno et uere pinguescunt, et plenilunio magis, quia noctem sidus tepido fulgore mitificat. | 

5. Les informations données par Thomas de Cantimpré sont reprises dans le reste du chapitre, mais non dans ce paragraphe, qui semble provenir d’une autre source, sans doute Aristote pour une partie. | 

7. Voir Arist. HA 527 a 4-6 MS : Et post os habent isofagum brevem, deinde ventrem, cuius creatio est sicut tela. Et habent in ore [ventris] tres dentes etiam, et ex eis sunt duo dentes consequentes. | 

8. La citation de Pline trouvée chez Vincent de Beauvais a été fragmentée par le compilateur de l’Hortus sanitatis (voir Arist. HA 590 b 26-32 ; Arist. HA 601 a 12-23). | 

20. Le texte de Pline a manifestement été mal compris par Vincent de Beauvais repris par l’auteur de l’Hortus sanitatis, qui fait de conger le sujet implicite de pavet locustam. En revanche, l’interprétation du passage est correcte au chapitre 24 de l’Hortus sanitatis, Conger.

Notes de source :

9. Locustae crusta fragili muniuntur in eo genere quod caret sanguine. Latent mensibus quinis. Similiter cancri, qui eodem tempore occultantur, […]. | 

10. […] et ambo ueris principio senectutem anguium more exuunt renouatione tergorum. Cetera in undis natant ; locustae reptantium more fluitant, […] | 

14. […] si nullus ingruat metus, recto meatu, cornibus, quae sunt propria rotunditate praepilata, ad latera porrectis ; isdem erectis in pauore obliquae in latera procedunt. Cornibus inter se dimicant. | 

18. [Locustae] uiuunt petrosis locis, cancri mollibus. | 

19. Polypum in tantum locusta pauet ut, si iuxta uideat omnino, moriatur, locustam conger ; rursus polypum congri lacerant.