CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum LXVII2apparatcaput 66 1536.

Pagrus, pavus, pecten3apparatpectine 1491 Prüss1 1536. et perca

Pagrus, pavus, pecten et perca (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 78, 1
[α] Isid. orig.12, 6, 224sourcesPagrum, quem Graeci phagrum ideo nuncupant quod duros dentes habeat, ita ut ostreis in mari alatur.
Isidorus. [α] Pagrus piscis est quem Graeci fagrum ideo nuncupant, quod duros dentes habeat, ita ut ostreis in mari alatur.
2. VB SN, 17, 78, 2
[β] VB SN, 17, 78, 2
Actor. [β] Pagrus et ipse est dentix5apparatdentrix 1536., de quo dictum est superius.
3. VB SN, 17, 78, 3
[γ] Plin. nat.9, 576sourcesCet extrait a déjà été cité ch. 54, operatio A.
Plinius libro nono. [γ] Omnes quidem pisces praegelidam hiemem sentiunt, sed maxime qui lapidem habere in capite aestimantur7apparatexistimantur VB., ut lupi et pagri. Cumque asperae fuerint hiemes, multi ex eis caeci capiuntur, sicut de lupo marino8apparatmarino : jam VB. dictum est superius.
4. VB SN, 17, 78, 4
[δ] TC nat.7, 65, 1-3
Ex Libro de naturis rerum9philologieVincent de Beauvais ne s’est que très peu écarté de sa source, mais il n’a pas repris le développement théologique. Thomas de Cantimpré ajoute qu’il tient ses informations d’Isidore de Séville. De fait, voir Isid. orig. 12, 6, 5.. [δ] Pavus maris dictus est a pavone volucre, quoniam ei10apparatei — est : similis est si 1536. similis est in coloribus : dorso enim et collo pictus est colore diverso.
5. VB SN, 17, 78, 4
[δ] compil.
[ε] TC nat.7, 63
In11apparatin — supra non hab. VB. eodem libro ut supra12philologieThomas de Cantimpré se réfère ici explicitement à Pline. Pectines in mari sunt, sicut dicit Plinius. Reconduntur magnis frigoribus ac magnis estatibus. Temperatum enim aerem hunc piscem habere, ut vivat, oportet, cum excessum passionum in elementis pati non possit. Ungues huius piscis – unguibus enim armatur – lucent in tenebris ignium more. Mais Thomas de Cantimpré n’a rien compris au texte de Pline qui évoque tour à tour deux animaux coordonnés par -que. Voir Plin. nat. 9, 101 : Pectines in mari ex eodem genere habentur [« la classe des animaux privés de sang »], reconditi et ipsi magnis frigoribus ac magnis aestibus, unguesque uelut igne lucentes in tenebris, etiam in ore mandentium. Voir aussi Arist. HA 599 a 16-20..[ε] Pectines maris armantur unguibus, lucent in tenebris ignium more ; in magnis frigoribus et magnis aestibus reconduntur, quia temperatum aerem eos habere13apparateos habere post oportet hab. VB. oportet, ut vivant, cum excessum passionum14apparatexcessum passionum : excessuum passionem 1536. in elementis ungues eorum non pati valeant.

Operationes

6. VB SN, 17, 78, 5
[ζ] Arist. HA, 535 a 17-19 MS15sources[…] et si quid appropinquaverit digitis animalis quod dicitur pecten, claudet occulum subito.
A. Aristoteles. [ζ] Animalis marini quod dicitur pecten pedibus si quid appropinquaverit, oculum subito claudit.
7. VB SN, 17, 78, 6
[η] Plin. nat.9, 16017sources[…] pectines sponte naturae in harenosis proueniunt.
B. Plinius, ubi16apparatut 1536. supra. [η] Pectines sponte naturae18apparatnatura 1536. arenosis proveniunt19philologieVoir aussi Arist. HA 547 b 13-15..
8. VB SN, 17, 78, 7
VB SN, 17, 78, 7
C. Actor. [θ] Perca est piscis fluvialis varii coloris, cursu velocissimus, squamis et pinnulis acutis et asperrimis armatus, quibus etiam se defendit contra pisces majores, ne praedantes eam invadant prae ceteris piscibus fluvialibus et stagnensibus. Infirmis in cibo praecipue convenit.
9. VB SN, 17, 78, 8
[ι] AN 3320sourcesPerca autem videns lucium sibi imminere, hirtis horret pinnis, quarum asperitate voracitatem hostis evadit.
D. Alexander. [ι] Perca, videns sibi lucium21apparatlucius 1536. imminere, horret pinnis et sic evadit.

Notes d’apparat :

2. caput 66 1536. | 

3. pectine 1491 Prüss1 1536. | 

5. dentrix 1536. | 

7. existimantur VB. | 

8. marino : jam VB. | 

10. ei — est : similis est si 1536. | 

11. in — supra non hab. VB. | 

13. eos habere post oportet hab. VB. | 

14. excessum passionum : excessuum passionem 1536. | 

16. ut 1536. | 

18. natura 1536. | 

21. lucius 1536.

Notes philologiques :

9. Vincent de Beauvais ne s’est que très peu écarté de sa source, mais il n’a pas repris le développement théologique. Thomas de Cantimpré ajoute qu’il tient ses informations d’Isidore de Séville. De fait, voir Isid. orig. 12, 6, 5. | 

12. Thomas de Cantimpré se réfère ici explicitement à Pline. Pectines in mari sunt, sicut dicit Plinius. Reconduntur magnis frigoribus ac magnis estatibus. Temperatum enim aerem hunc piscem habere, ut vivat, oportet, cum excessum passionum in elementis pati non possit. Ungues huius piscis – unguibus enim armatur – lucent in tenebris ignium more. Mais Thomas de Cantimpré n’a rien compris au texte de Pline qui évoque tour à tour deux animaux coordonnés par -que. Voir Plin. nat. 9, 101 : Pectines in mari ex eodem genere habentur [« la classe des animaux privés de sang »], reconditi et ipsi magnis frigoribus ac magnis aestibus, unguesque uelut igne lucentes in tenebris, etiam in ore mandentium. Voir aussi Arist. HA 599 a 16-20. | 

19. Voir aussi Arist. HA 547 b 13-15.

Notes de source :

4. Pagrum, quem Graeci phagrum ideo nuncupant quod duros dentes habeat, ita ut ostreis in mari alatur. | 

6. Cet extrait a déjà été cité ch. 54, operatio A. | 

15. […] et si quid appropinquaverit digitis animalis quod dicitur pecten, claudet occulum subito. | 

17. […] pectines sponte naturae in harenosis proueniunt. | 

20. Perca autem videns lucium sibi imminere, hirtis horret pinnis, quarum asperitate voracitatem hostis evadit.