CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum LXXIX2apparatcaput 78 1536.

Salmo et salpa

Salmo et salpa (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 87, 1
[α] AN 424sourcesSalmonem a saltu nomen sumpisse autumant. Caudam enim ori replicat et reflectit, firmiter eam ore tenens, dehinc saltus agilitate locum etiam abruptum conscendit. […] Sed nec coloris intensi gloria, nec saporis deliciis nobilitatur salmo, antequam marinas aquas gustaverit. Ad mare igitur tendens contra fluminis impetum sese praeparat, et a proposito non desistit, usque dum salso reficiatur. Postea ad domicilia nota revertitur victor, refectus amplius solito et longe jocundioris saporis.
Physiologus3philologieOn cherchera en vain une référence à ce poisson dans le Physiologus. Il s’agit d’un emprunt à AN 42. L’Hortus sanitatis reproduit la citation d’Alexandre Neckam telle qu’elle figure dans le Speculum naturale avec des omissions qui obscurcissent le texte original.. [α] Salmo dicitur a saltu. Caudam enim ore replicat et reflectit, firmiter eam ore tenens, donec saltus agilitate locum etiam abruptum conscendit. Sed nec colore5apparatcolor Prüss1. multum valet aut sapore antequam gustaverit mare. Ad quod tendens contra fluminis impetum [sese6apparatsese — et addidimus ex AN. praeparat, et] a proposito non desistit quousque [salo7apparatsalo addidimus ex AN.] reficiatur. Deinde ad8apparatet 1536. nota domicilia9apparatdomicialia 1536. revertitur.
2. VB SN, 17, 87, 2
[β] TC nat.7, 69, 2-6
[γ] TC nat.7, 69, 18-19
[δ] TC nat.7, 69, 6-9
Ex Libro de naturis rerum10philologieVincent de Beauvais a repris presque intégralement la notice de Thomas de Cantimpré, en modifiant seulement l’ordre des informations.. [β] Salmo piscis est in latitudinem11apparatlatitudinem… longitudinem : longitudinem… latitudinem VBd. et longitudinem magnam excrescens. Robore quoque fortis est, sed ponderosus et gravis omnisque12apparatomnis 1536. quam13apparatquam om. Prüss1. habet agilitas a potentia virtutis ejus est potiusquam a levitate corporis. Hic, ut dicit Plinius14philologieD’après Plin. nat. 9, 68 : In Aquitania salmo fluuiatilis marinis omnibus praefertur. L’expression piscibus fluvialibus (« poissons de rivière ») est vraisemblablement une erreur de transcription du compilateur. Pline comparait précisément le saumon, [piscis] fluuiatilis, aux poissons de mer., olim praeferebatur omnibus piscibus fluvialibus, et maxime in Aquitania. [γ] Carnes ejus rubeae sunt, quae, licet dulces et gratae15apparatgrates 1491 Prüss1 1536 VB2. sint valde, tamen satietatem cito manducantibus ingerunt. [δ] Piscis iste fetus facit ; nec diu vivere potest in aquis dulcibus stagnorum nisi liberum habeat transitum ad dulces undas fluviorum. Quin etiam ubi in transitu sepem16apparatsepe Prüss1 1536. vel aliquid hujusmodi obstaculum invenerit, caput caudae conjungit flexoque corpore pervolat ad optata.
3. VB SN, 17, 87, 2
[δ] compil.
[ε] TC nat.7, 77, 1-3
In17apparatin — supra non hab. VB. libro ut supra18philologieLe texte de Thomas de Cantimpré est recopié à l’identique. Il ne manque que la référence à Pline (Plin. nat. 9, 68) : Salpa […] obscenus alibi et qui nusquam percoqui possit nisi ferula uerberatus. Voir Ath. 321 d ; Ov. hal. 121..[ε] Salpa piscis est obscenus et vilis. Hic miraculum sui praebet, ut numquam decoqui possit nisi prius fortiter fuste vel ferula verberetur.

Notes d’apparat :

2. caput 78 1536. | 

5. color Prüss1. | 

6. sese — et addidimus ex AN. | 

7. salo addidimus ex AN. | 

8. et 1536. | 

9. domicialia 1536. | 

11. latitudinem… longitudinem : longitudinem… latitudinem VBd. | 

12. omnis 1536. | 

13. quam om. Prüss1. | 

15. grates 1491 Prüss1 1536 VB2. | 

16. sepe Prüss1 1536. | 

17. in — supra non hab. VB.

Notes philologiques :

3. On cherchera en vain une référence à ce poisson dans le Physiologus. Il s’agit d’un emprunt à AN 42. L’Hortus sanitatis reproduit la citation d’Alexandre Neckam telle qu’elle figure dans le Speculum naturale avec des omissions qui obscurcissent le texte original. | 

10. Vincent de Beauvais a repris presque intégralement la notice de Thomas de Cantimpré, en modifiant seulement l’ordre des informations. | 

14. D’après Plin. nat. 9, 68 : In Aquitania salmo fluuiatilis marinis omnibus praefertur. L’expression piscibus fluvialibus (« poissons de rivière ») est vraisemblablement une erreur de transcription du compilateur. Pline comparait précisément le saumon, [piscis] fluuiatilis, aux poissons de mer. | 

18. Le texte de Thomas de Cantimpré est recopié à l’identique. Il ne manque que la référence à Pline (Plin. nat. 9, 68) : Salpa […] obscenus alibi et qui nusquam percoqui possit nisi ferula uerberatus. Voir Ath. 321 d ; Ov. hal. 121.

Notes de source :

4. Salmonem a saltu nomen sumpisse autumant. Caudam enim ori replicat et reflectit, firmiter eam ore tenens, dehinc saltus agilitate locum etiam abruptum conscendit. […] Sed nec coloris intensi gloria, nec saporis deliciis nobilitatur salmo, antequam marinas aquas gustaverit. Ad mare igitur tendens contra fluminis impetum sese praeparat, et a proposito non desistit, usque dum salso reficiatur. Postea ad domicilia nota revertitur victor, refectus amplius solito et longe jocundioris saporis.