CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Jean de Cuba - Hortus sanitatis, Tractatus de piscibus IV.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Hortus sanitatis : Livre IV, Les Poissons, Catherine Jacquemard, Brigitte Gauvin, Marie-Agnès Lucas-Avenel, Presses universitaires de Caen, Caen, 2013.consultable en ligne

Capitulum XCII2apparatcaput 91 1536.

Teucha, titimallus et torpedo

Teucha, titimallus et torpedo (Épernay, BM, Inc. 3017)

1. VB SN, 17, 96, 1
[α] VB SN, 17, 96, 1
Actor4apparatautor 1536.. [α] Teucha piscis est fluvialis vel stagnensis omnibus notus. In limo, sicut anguilla, nutritus. Unde et ejus coloris est, scilicet lutei sive nigri. Uterque piscis saporis5apparatsaporis post dulcis hab. VB. dulcis est, sed malae digestionis.
2. VB SN, 17, 96, 2
[β] Isid. orig.12, 6, 296sourcesThymallus ex flore nomen accepit : thymum quippe flos appellatur ; nam dum sit specie gratus et sapore iucundus, tamen sicut flos fraglat et corpore odores aspirat.
Isidorus. [β] Titumallus7apparattytimallus 1491 titimallus VB2 tithymalus VBd. nomen ex flore accepit. Thymum8apparatthynum 1491 tynum Prüss1 1536 timum VB2. quippe flos appellatur. Nam cum sit specie gratus et sapore jucundus9apparatjocundus 1491 Prüss1 1536., tamen sicut flos fragrat et corpore odores aspirat.
3. VB SN, 17, 96, 2-3
[γ] compil.
[δ] Isid. orig.12, 6, 4512sourcesTorpedo uocata eo quod corpus torpescere faciat, si eam quisque uiuentem tangat.
[ε] Plin. nat.9, 7815sourcesPlanorum piscium alterum est genus, quod pro spina cartilaginem habet, ut raiae, pastinacae, squatinae, torpedo et quos bouis, lamiae, aquilae, ranae nominibus Graeci appellant. […] Omnia autem carniuora sunt talia et supina uescuntur.
[ζ] Plin. nat.9, 16519sourcesTorpedo octogenos fetus habens inuenitur eaque intra se parit, oua praemollia in alium locum uteri transferens atque ibi excludens.
[η] Plin. nat.9, 14325sourcesNouit torpedo uim suam ipsa non torpens, mersaque in limo se occultat.
[γ] Idem10apparatidem non hab. VB.11philologieLe texte résulte d’une contamination de deux citations, l’une d’Isidore de Séville, l’autre de Pline, distinctes chez Vincent de Beauvais..[δ] Torpedo dicta est, eo quod corpus torpescere13apparattepescere 1491 Prüss1 1536. faciat, si eam14apparateum VBd. quisque viventem tangit.[ε] Torpedo, sicut et squatina, est ex genere piscium qui cartilaginem habent pro spina. Omniaque16apparatomnia VBd. talia carnosiora17apparatcarnosa VBd.18philologieNotons que Pline ne dit pas « charnu » (carnosiora), mais « carnivore » (carnivora). sunt et supina vescuntur.[ζ] Torpedo20apparattorpedo non hab. VB. ova21apparatova — excludens post fetus hab. VB. intra22apparatin terra 1491 Prüss1 1536. se parit23apparatseponit 1536. praemollia, in alium24apparatalvum Prüss1. uteri locum transferens, ibique excludens. Octogenos habet fetus.[η] Novit torpedo vim suam, ipsa non torpens mersaque in limo se occultat26apparato se ccultat Prüss1..

Operationes

4. VB SN, 17, 96, 4
[θ] Plin. nat.32, 9428sourcesAluum emollit silurus e iure et torpedo in cibo et olus marinum simile satiuo.
A. Plinius27apparatidem in VB. libro tricesimosecundo. [θ] Torpedo emollit alvum in cibo sumpta.
5. VB SN, 17, 96, 4
[ι] Plin. nat.32, 10229sourcesLieni medetur solea piscis inpositus, item torpedo, item rhombus.
[κ] Plin. nat.32, 10531sourcesTorpedo adposita procidentis interanei morbum ibi coercet.
B. [ι] Et lieni medetur imposita30apparatpost imposita non dist. 1491 Prüss1. ; [κ] procidentis32apparatpost procidentis hab. quoque VB. morbum intranei33apparatinteranei VB. quoque34apparatquoque non hab. VBd. prohibet apposita.
6. VB SN, 17, 96, 4
[λ] Plin. nat.32, 13335sourcesMirum est et quod de torpedine inuenio, si capiatur, cum luna in Libra sit, triduoque adseruetur sub diu, faciles partus facere postea, quotiens inferatur.
C. [λ] Denique si torpedo, dum36apparatpost dum hab. sol VBd. est in Libra, capiatur triduoque sub divo37apparatsub divo : subdio 1536. asservetur, faciles efficit partus.

Notes d’apparat :

2. caput 91 1536. | 

3. tithimallo VBd. | 

4. autor 1536. | 

5. saporis post dulcis hab. VB. | 

7. tytimallus 1491 titimallus VB2 tithymalus VBd. | 

8. thynum 1491 tynum Prüss1 1536 timum VB2. | 

9. jocundus 1491 Prüss1 1536. | 

10. idem non hab. VB. | 

13. tepescere 1491 Prüss1 1536. | 

14. eum VBd. | 

16. omnia VBd. | 

17. carnosa VBd. | 

20. torpedo non hab. VB. | 

21. ova — excludens post fetus hab. VB. | 

22. in terra 1491 Prüss1 1536. | 

23. seponit 1536. | 

24. alvum Prüss1. | 

26. o se ccultat Prüss1. | 

27. idem in VB. | 

30. post imposita non dist. 1491 Prüss1. | 

32. post procidentis hab. quoque VB. | 

33. interanei VB. | 

34. quoque non hab. VBd. | 

36. post dum hab. sol VBd. | 

37. sub divo : subdio 1536.

Notes philologiques :

11. Le texte résulte d’une contamination de deux citations, l’une d’Isidore de Séville, l’autre de Pline, distinctes chez Vincent de Beauvais. | 

18. Notons que Pline ne dit pas « charnu » (carnosiora), mais « carnivore » (carnivora).

Notes de source :

6. Thymallus ex flore nomen accepit : thymum quippe flos appellatur ; nam dum sit specie gratus et sapore iucundus, tamen sicut flos fraglat et corpore odores aspirat. | 

12. Torpedo uocata eo quod corpus torpescere faciat, si eam quisque uiuentem tangat. | 

15. Planorum piscium alterum est genus, quod pro spina cartilaginem habet, ut raiae, pastinacae, squatinae, torpedo et quos bouis, lamiae, aquilae, ranae nominibus Graeci appellant. […] Omnia autem carniuora sunt talia et supina uescuntur. | 

19. Torpedo octogenos fetus habens inuenitur eaque intra se parit, oua praemollia in alium locum uteri transferens atque ibi excludens. | 

25. Nouit torpedo uim suam ipsa non torpens, mersaque in limo se occultat. | 

28. Aluum emollit silurus e iure et torpedo in cibo et olus marinum simile satiuo. | 

29. Lieni medetur solea piscis inpositus, item torpedo, item rhombus. | 

31. Torpedo adposita procidentis interanei morbum ibi coercet. | 

35. Mirum est et quod de torpedine inuenio, si capiatur, cum luna in Libra sit, triduoque adseruetur sub diu, faciles partus facere postea, quotiens inferatur.