CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Vincentius Belvacensis - Speculum maius, Speculum Naturale – Lib. XVII.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 21/11/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Vincent de Beauvais, Bibliotheca mundi ; Vincentii Burgundi, ex ordine praedicatorum venerabilis episcopi Bellovacensis, speculum quadruplex, naturale, doctrinale, morale, historiale, Douai, Baltazar Bellerus, 1624.

Caput CVI

De crocodilo

1. [α] Isid. orig.12, 6, 19-201sourcesCrocodillus, a croceo colore dictus, gignitur in Nilo, animal quadrupes in terra et in aquis ualens, longitudine plerumque uiginti cubitorum, dentium et unguium inmanitate armatum, tantaque cutis duritia ut quamuis fortium ictus lapidum tergo repercutiat. Nocte in aquis, die humi quiescit. Oua in terra fouet  : masculus et femina uices seruant. Hunc pisces quidam serratam habentes cristam tenera uentrium desecantes interimunt. Solus ex animalibus superiorem maxillam mouere dicitur. Toute la notice d’Isidore de Séville vient de Sol. coll. 32, 22-24.
[1] Isidorus. [α] Crocodilus a croceo colore dictus est. Gignitur in Nilo et est animal quadrupes, in terra et in aqua valens : longitudine plerumque viginti cubitorum : dentium et unguium immanitate armatum, tantaque cutis duritia, ut quamvis fortium ictibus lapidum tergo repercussus sit, non sentiat. Nocte in aquis, die humi quiescit. Ova in terra fovet. Masculus et femina vices servant. Hunc quidam pisces serratam habentes cristam, tenera ventrium desecantes interimunt. Solus ex animalibus superiorem maxillam movere dicitur.
2. [2] Avicenna Morsus autem crocodili regitur, sicut morsus canis rabiosi cum attractione veneni, a quo morsus ipse vacuus non est, quamvis crocodilus salvus sit a veneno vel rabie.
3. [α] Plin. nat.23, 662sourcesA REVOIR Faex aceti pro materia acrior sit necesse est multoque magis exulceret. […].
[3] Plinius in libro XXIII. Contra morsum crocodili valet cum melantio fex aceti.
4. [β] Plin. nat.26, 513sourcespotamogiton adversatur crocodilis ; itaque secum habent eam qui venantur.
[4] Idem in libro XXVI. [β] Potamogicon herba crocodilis adversatur : ideoque secum habent illam, qui eos venantur.
5. [5] Plinius libro XXXII. Adipem etiam et fel columbe aquatice habentes, qui crocodilos venantur, mirabiliter adjuvari dicuntur. Contra crocodilorum vero morsus servatis piscibus salsamenta comedere prodest.
6. [γ] Solin. coll.33, 22-234sourcesCrocodilus malum quadrupes et in terra et in flumine pariter valet ; linguam non habet ; maxillam movet superiorem. Morsus eius horribili tenacitate conveniunt, stipante se pectinatim serie dentium. […] Qualia anseris edit ova. Metatur locum nido naturali providentia nec alibi fetus premit quam quo crescentis Nili aquae non possint pervenire. In partu fovendo mas et femina vices servant. Praeter hiatum oris armatus est etiam unguium inmanitate.
[δ] Solin. coll.33, 27-285sourcesHabitant in insula Nili homines forma perexigui, sed audacia usque eo pergit, ut crocodilis se offerant obvios : nam haec monstra fugientes insequuntur, formidant resistentes ; ergo capiuntur, subactique etiam intra aquas suas serviunt et perdomiti metu ita obsequuntur, ut inmemores atrocitatis victores suos inequitantes dorso vehant. Hanc ergo insulam et hanc gentem ubicumque indicio odoris persenserint, procul fugiunt. In aqua obtunsius vident, in terra acutissime. Hieme nullum cibum capiunt, quin etiam quattuor menses a coeptu brumae inedia exigunt.
[6] Solinus. [γ] Crocodilus malum quadrupes linguam non habet : maxillam superiorem movet. Morsus ejus horribili tenacitate conveniunt stipante se pectinatim serie dentium. Qualia anseres edit ova. Metatur locum nido naturali providentia. Nec alibi fetus ponit, quam quo Nili crescentes aque non possint pervenire. In partu fovendo mas et femina vices servant. His ichneumon et delphines adversantur. [δ] Habitant in insula Nili homines forma perexigui, sed audacia eousque pertingunt, ut crocodilis obvios se offerant. Nam haec monstra fugientes sequuntur, formidant resistentes. Capiuntur ergo et metu perdomiti victores suos inequitantes dorso vehunt. Hanc ergo insulam et hanc gentem ubicunque odoris judicio persenserint, procul fugiunt. In aqua obtusius vident, in terra acutissime. Hyeme cibum nullum capiunt.
7. [7] Physiologus. Crocodilus siquando invenerit hominem et potest eum vincere comedit eum et postea super eum plorat. Solus in animalibus oris superiora movet et inferiora manent immota. De stercore ejus fit unguentum unum, quo vetulae et rugosae mulieres facies suas perungunt fiuntque pulchrae donec sudor defluens faciem lavet.

Notes de source :

1. Crocodillus, a croceo colore dictus, gignitur in Nilo, animal quadrupes in terra et in aquis ualens, longitudine plerumque uiginti cubitorum, dentium et unguium inmanitate armatum, tantaque cutis duritia ut quamuis fortium ictus lapidum tergo repercutiat. Nocte in aquis, die humi quiescit. Oua in terra fouet  : masculus et femina uices seruant. Hunc pisces quidam serratam habentes cristam tenera uentrium desecantes interimunt. Solus ex animalibus superiorem maxillam mouere dicitur. Toute la notice d’Isidore de Séville vient de Sol. coll. 32, 22-24. | 

2. A REVOIR Faex aceti pro materia acrior sit necesse est multoque magis exulceret. […]. | 

3. potamogiton adversatur crocodilis ; itaque secum habent eam qui venantur. | 

4. Crocodilus malum quadrupes et in terra et in flumine pariter valet ; linguam non habet ; maxillam movet superiorem. Morsus eius horribili tenacitate conveniunt, stipante se pectinatim serie dentium. […] Qualia anseris edit ova. Metatur locum nido naturali providentia nec alibi fetus premit quam quo crescentis Nili aquae non possint pervenire. In partu fovendo mas et femina vices servant. Praeter hiatum oris armatus est etiam unguium inmanitate. | 

5. Habitant in insula Nili homines forma perexigui, sed audacia usque eo pergit, ut crocodilis se offerant obvios : nam haec monstra fugientes insequuntur, formidant resistentes ; ergo capiuntur, subactique etiam intra aquas suas serviunt et perdomiti metu ita obsequuntur, ut inmemores atrocitatis victores suos inequitantes dorso vehant. Hanc ergo insulam et hanc gentem ubicumque indicio odoris persenserint, procul fugiunt. In aqua obtunsius vident, in terra acutissime. Hieme nullum cibum capiunt, quin etiam quattuor menses a coeptu brumae inedia exigunt.