Copier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Copier dans le presse-papierSource de référenceCaput CXXV
De polyporum generatione
[α] Plin. nat.9, 892sourcespereunt autem tabe semper, feminae celerius et fere a partu.
[1] Idem in libro IX. Polypi crine uno feminae naribus annexo coeunt et in terram verso capite et in hyeme, vere autem pariunt, feminae aliquando ova incubant, aliquando cavernam cancellato brachiorum implexu claudunt. [α] Pereunt autem, ut dictum est, polypi semper tabe et feminae celerius a partu fere, ita quod ultra bimatum non vivunt.
[γ] Arist. HA, 544 a 10 MS4sourcesEt caput maris est longius capite femine. Et cum ovaverit femina, sedet super ova, et propter hoc est male carnis isto tempore, quoniam non pascitur neque saturatur.
[δ] Arist. HA, 607 b 8 MS5sourceset omnes pisces aput principium impregnationis sunt boni, et quando elongabitur tempus impregnationis, quedam sunt bona et quedam non.
[ε] Arist. HA, 549 b 31 MS6sourcesAnimal vero, quod dicitur multipes, ponit ova in fissuris vel in re test<e>a in aliqua re profunda, et assimilantur fructibus nucis, sicut diximus superius. Et illa ova pendent a capite nidi. Et sunt tot, quod possunt implere vas maius capite femine inpregna[n]te ab eis. Et illa ova post quinquaginta noctes finduntur, et exit animal ab eis parvum, multipes, et ambulat sicut morea. Et figura suorum membrorum non apparet, [scilicet] <sed> tota eius forma aparet. Et propter parvitatem et debilitatem eorum corrumpuntur.
[ζ] Arist. HA, 622 a 17 MS7sourcesEt similiter accidit feminis post partum, et efficiuntur quasi stupefacte et non sentiunt undas nec defacili accipiunt rem pedibus. Et caro eorum efficitur viscosa, et non venantur aliquid ; et propter hoc moriuntur. Marium vero carnes durescunt et viscosantur. Et argumen<tum>, quod hoc animal non vivit duobus annis, est, quod parvi multipedes quando pariuntur ? et hoc est in estate et [autumpnum] <autumpno> ?, non invenitur de magnis fere aliquid ; et ante istud te<m>pus modicum inveniebatur multum ex magnis.
[η] Arist. HA, 622 a 25-31 MS8sourcesComme ci-dessus, la source n’est pas Thomas de Cantimpré, mais Aristote, bien identifié par Vincent de Beauvais (Arist. HA 622 a 25-31 MS : Et dicitur [vel] <quod> quando ovant, natant, et debilitantur mares et femine, quousque comedantur a parvis piscibus. Et deprehenduntur in cavernis defacili ; et hoc non accidit eis, antequam pullificent. Et dicitur etiam quod multipedibus parvis et juvenibus non accidit hoc ; immo sunt fortiores magnis). Thomas de Cantimpré (TC 7, 53, 12-13) évoque certes la faiblesse du multipes après la ponte et la couvée, en précisant qu’il cite Aristote, mais il ne dit rien du danger que représentent les petits poissons. Il exprime la même idée à propos du polippus, en TC 6, 43, 21-22, avec les mots de Plin. nat. 9, 89.
[2] Aristoteles. [β] Multipes caput super terram ponit pedesque cum femine pedibus extendit, ita quod conjunguntur orificia venarum suarum sicque complent coitum suum et hoc faciunt in hyeme, ovant autem sive pariunt in vere. [γ] Caput maris longius est capite feminae, per duos menses nidificat et unum ovulum tantummodo simile fructui nucis ovat atque ex ovo illo multi oriuntur pisces sine numero. Cumque ovaverit femina, sedet super ova. Ideoque malae carnis est in illo tempore, quia non pascitur neque saturatur. [δ] Omnes tamen pisces apud principium impregnationis boni sunt, etiam multipes. [ε] Ova vero ponit in aliqua re testea vel profunda, illa quoque ova pendent a nidi capite et sunt tot quot vas majus capitis feminae ab eis impregnatae possunt implere. Finduntur autem post dies L et exit ab eis parvum animal multipes, quod ambulat sicut aranea nec apparet membrorum ejus figura, sed tota ejus apparet forma. Propter debilitatem vero et parvitatem talia cito corrumpuntur. [ζ] Feminis, ut dictum est, accidit post partum quod stupefactae fiunt et undas non sentiunt nec de facili rem pedibus accipiunt. Earumque caro viscosa efficitur nec aliquid venantur et ideo moriuntur. Marium vero carnes durescunt et viscosantur. Itaque non vivit hoc animal duobus annis, hujus rei argumentum est, quod quando pariuntur parvi multipedes in vere et autumno, non invenitur fere aliquid de magnis, cum parum ante illud inveniretur multum ex eis. [η] Et dicitur, quod cum ovant, natant et mares ac feminae debilitantur intantum, ut a piscibus parvis comedantur et in cavernis facile deprehenduntur, quod tamen non accidit eis ante pullificationem. Hoc autem non accidit juvenibus et parvis, immo fortiores sunt magnis.
[3] Ex libro de natura rerum. [θ] Polypi verso in terram capite coeunt, ova tam multa fecunditate faciunt, quod hominis occisi testa capi non possunt superque sedentes et incubantes quasi cancellatis brachiis cameram faciunt.
Notes de source :
1. polypi crine uno feminae naribus adnexo, saepiae et lolligines linguis, conponentes inter se bracchia et in contrarium nantes ; ore et pariunt. sed polypi in terram verso capite coeunt, reliqua mollium tergis ut canis, item locustae et squillae, cancri ore. |
2. pereunt autem tabe semper, feminae celerius et fere a partu. |
3. Animal vero multipes ponet caput super terram et extendit pedes cum pedibus, ita quod coniungentur orificia suarum venarum et coeunt. |
4. Et caput maris est longius capite femine. Et cum ovaverit femina, sedet super ova, et propter hoc est male carnis isto tempore, quoniam non pascitur neque saturatur. |
5. et omnes pisces aput principium impregnationis sunt boni, et quando elongabitur tempus impregnationis, quedam sunt bona et quedam non. |
6. Animal vero, quod dicitur multipes, ponit ova in fissuris vel in re test<e>a in aliqua re profunda, et assimilantur fructibus nucis, sicut diximus superius. Et illa ova pendent a capite nidi. Et sunt tot, quod possunt implere vas maius capite femine inpregna[n]te ab eis. Et illa ova post quinquaginta noctes finduntur, et exit animal ab eis parvum, multipes, et ambulat sicut morea. Et figura suorum membrorum non apparet, [scilicet] <sed> tota eius forma aparet. Et propter parvitatem et debilitatem eorum corrumpuntur. |
7. Et similiter accidit feminis post partum, et efficiuntur quasi stupefacte et non sentiunt undas nec defacili accipiunt rem pedibus. Et caro eorum efficitur viscosa, et non venantur aliquid ; et propter hoc moriuntur. Marium vero carnes durescunt et viscosantur. Et argumen<tum>, quod hoc animal non vivit duobus annis, est, quod parvi multipedes quando pariuntur ? et hoc est in estate et [autumpnum] <autumpno> ?, non invenitur de magnis fere aliquid ; et ante istud te<m>pus modicum inveniebatur multum ex magnis. |
8. Comme ci-dessus, la source n’est pas Thomas de Cantimpré, mais Aristote, bien identifié par Vincent de Beauvais (Arist. HA 622 a 25-31 MS : Et dicitur [vel] <quod> quando ovant, natant, et debilitantur mares et femine, quousque comedantur a parvis piscibus. Et deprehenduntur in cavernis defacili ; et hoc non accidit eis, antequam pullificent. Et dicitur etiam quod multipedibus parvis et juvenibus non accidit hoc ; immo sunt fortiores magnis). Thomas de Cantimpré (TC 7, 53, 12-13) évoque certes la faiblesse du multipes après la ponte et la couvée, en précisant qu’il cite Aristote, mais il ne dit rien du danger que représentent les petits poissons. Il exprime la même idée à propos du polippus, en TC 6, 43, 21-22, avec les mots de Plin. nat. 9, 89. |
9. Le texte de Thomas de Cantimpré a été recopié presque à l’identique par Vincent de Beauvais, à l’exception de quelques changements dans l’ordre des mots ou des phrases. Il a puisé ses informations dans Plin. nat. 9, 158 et Plin. nat. 9, 163-164. La mention sive multipes est un ajout de l’auteur de l’Hortus sanitatis.