- Caput I De generatione piscium
- Caput II De corporibus et membris eorum
- Caput III De dentibus et linguis piscium
- Caput IIII De branchiis piscium
- Caput V De pinnulis et caudis eorum
- Caput VI De vita et memoria piscium
- Caput VII De sensibus eorum
- Caput VIII De anhelitu et somno piscium
- Caput IX De alimento piscium
- Caput X De piscium impinguatione
- Caput XI De qualiter elementium aque sit in eis connaturale
- Caput XII De mansione piscium in aqua vel terra
- Caput XIII De conversatione piscium per aque loca diversa
- Caput XIIII De variatione piscium secundum anni tempora
- Caput XV De vario motu piscium
- Caput XVI De morbis ac senectute illorum
- Caput XVII De inimicitia quorumdam ad invicem
- Caput XVIII De diversis generibus piscium
- Caput XIX De diversis figuris piscium
- Caput XX De multiformi specie ipsorum
- Caput XXI De diversis tegumentis piscium
- Caput XXII De carnibus piscium et adipibus eorum
- Caput XXIII De multiplici carnium eorum diversitate
- Caput XXIV De electione piscium meliorum ad esum
- Caput XXV De venatione sive piscatione piscium
- Caput XXVI Adhuc de eodem
- Caput XXVII De luxuria hominum in captura et esu piscium
- Caput XXVIII De nominibus piscium
- Caput XXIX De naturis piscium in speciali secundum ordinem alphabeti et primo de abrenone et achande et accipendro albirez alphoraz
- Caput XXX De halece
- Caput XXXI De anguilla
- Caput XXXII De aranea et ariete et arimi
- Caput XXXIII De aspidochelone et aurata
- Caput XXXIV De balena
- Caput XXXV De borbotha et botha et brena
- Caput XXXVI De cancro
- Caput XXXVII De eodem
- Caput XXXVIII De operatione cancrorum in cibo vel medicina
- Caput XXXIX De eodem
- Caput XL De caucio et capitato et carpera
- Caput XLI De ceto
- Caput XLII De eodem
- Caput XLIII De cibo ac spermate ceti
- Caput XLIV De conchis
- Caput XLV De cochleis
- Caput XLVI De congro et corem et corvo
- Caput XLVII De dentrice et die
- Caput XLVIII De eceloa
- Caput XLIX De echenei vel echino
- Caput L De eodem
- Caput LI De medicinis ex eodem
- Caput LII De ephemero et scaro
- Caput LIII De exoceto
- Caput LIV De fastaleo et fasten et fice
- Caput LV De gardone et gladio et glauco
- Caput LVI De gobione et grano
- Caput LVII De hamio et hirundine
- Caput LVIII De icino marino
- Caput LIX De eodem secundum Aristotelem
- Caput LX De calao et carcora et kilok
- Caput LXI De leone et lepore
- Caput LXII De medicinis ex lepore
- Caput LXIII De locusta
- Caput LXIIII De lucio
- Caput LXV De lupo
- Caput LXVI De megare et milagine et milvo
- Caput LXVII De mugile
- Caput LXVIII De multipede
- Caput LXIX De mullo
- Caput LXX De medicinis ex mullo
- Caput LXXI De murena
- Caput LXXII De eodem
- Caput LXXIII De murice
- Caput LXXIV De mure ac musculo et mustela
- Caput LXXV De narco et nautilo et nube
- Caput LXXVI De orbe et ostrea
- Caput LXXVII De medicinis ex ostrea
- Caput LXXVIII De pagro, pavo, pectine et perca
- Caput LXXIX De pinna et plaice
- Caput LXXX De porco marino
- Caput LXXXI De pungitivo
- Caput LXXXII De purpura
- Caput LXXXIII De medicinis ex purpura
- Caput LXXXIV De raithe et raha
- Caput LXXXV De rana marina
- Caput LXXXVI De rhombo
- Caput LXXXVII De salmone
- Caput LXXXVIII De scolopendra et scorpione
- Caput LXXXIX De sepia
- Caput XC De medicinis ex sepia
- Caput XCI De spongia
- Caput XCII De medicinis ex ea
- Caput XCIII De solaris et solea
- Caput XCIV De spinachia et squatina
- Caput XCV De stella et sturione
- Caput XCVI De teucha et tithimallo et torpedine
- Caput XCVII De trebio et truta
- Caput XCVIII De venth et vipera et umbra
- Caput XCIX De uranoscopo et urtica et vulpe
- Caput C De monstris marinis
- Caput CI De ahune
- Caput CII De barchora
- Caput CIII De caab et cane marino
- Caput CIV De celethi et ceruleo
- Caput CV De chilone et cricho
- Caput CVI De crocodilo
- Caput CVII Item de eodem
- Caput CVIII De medicinis ex crocodilo
- Caput CIX De delphino
- Caput CX Idem de eodem
- Caput CXI De amore delphinorum ad prolem et ad invicem
- Caput CXII De familiaritate delphini ad hominem
- Caput CXIII De medicinis ex delphino
- Caput CXIV De dracone marino
- Caput CXV De equo marino et equonilo et equo fluminis
- Caput CXVI De felco et foca et galata
- Caput CXVII De karabo et kilone
- Caput CXVIII De kolki
- Caput CXIX De Leviathan et ludolachra et loligine
- Caput CXX De monacho marino et monocerote
- Caput CXXI De nereide et orcha
- Caput CXXII De perna et pistro et platanista
- Caput CXXIII De polypo
- Caput CXXIV De polypi sagacitate
- Caput CXXV De polyporum generatione
- Caput CXXVI De captura ipsorum vel venatione
- Caput CXXVII De scylla et serra
- Caput CXXVIII De stinco
- Caput CXXIX De syrene
- Caput CXXX De testeo
- Caput CXXXI De testudine marina
- Caput CXXXII De thynno
- Caput CXXXIII De medicinis ex thynno
- Caput CXXXIV De tortuca
- Caput CXXXV De vacca et vitulo marino
- Caput CXXXVI De hippotamo
- Caput CXXXVII De eodem
- Caput CXXXVIII De cedroso et zidrach et zephio
- Caput CXXXIX De zitiron
- Caput CXL De sexu piscium
- Caput CXLI De multiplici generatione piscium
- Caput CXLII De coitu piscium
- Caput CXLIII De piscium impregnatione
- Caput CXLIV De ipsorum ovatione
- Caput CXLV De pullificatione
- Caput CXLVI De temporibus ovandi et pullificandi
Source de référence : Vincent de Beauvais, Bibliotheca mundi ; Vincentii Burgundi, ex ordine praedicatorum venerabilis episcopi Bellovacensis, speculum quadruplex, naturale, doctrinale, morale, historiale, Douai, Baltazar Bellerus, 1624
Caput LX
De calao et carcora et kilok
1. [α] TC, 7, 42*Kalaoz piscis marinus est, ut dicit Aristotiles, specie multiformis, qui in orientis partibus invenitur. Hic piscis contra omnia genera piscium naturam habet, quod pluvia celi, que solet esse ceteris piscibus ad remedium vite et impinguationis iuvamen, huic pisci pro exitio datur, quoniam si multa fueritpluvia, cecatur oculis, et per consequens, cum non posset cibum querere, fame et inedia moritur.
[β] Arist. HA, 603 a 16-17 MSa’Cet animal ne figure que dans l’œuvre de Vincent de Beauvais, que l’Hortus sanitatis suit au mot près. Ce passage est incompréhensible en l’état, par suite d’une succession de contresens. Le premier est imputable à la traduction de Michel Scot. La source du passage, en effet, est constituée par les lignes d’Aristote que voici (Arist. HA 603 a 15-17) : « Et pourtant le murex, une fois pêché, vit environ cinquante jours. Ils se nourrissent entre eux, car il leur pousse sur les coquilles une espèce d’algue ou de lichen » (Louis 1969, 47). Or Michel Scot traduit ainsi : Et karkora, postquam deprehenditur, vivit multo tempore. Et karkora cibat se ex se, quoniam est super eius testam uiror aquae (Arist. HA 603 a 15-17 MS). Outre l’ambiguité induite par les termes ex se, si Michel Scot traduit le mot grec πορφύρα (murex) par karkora, c’est peut-être parce qu’il a fait un lien avec un autre animal, le karahez (le muge morveux, aussi dénommé chilon, cf. supra ch. 21), pensant qu’il s’agit du même (Et quoddam karahez non pascitur, set cibatur ab humiditate uiscosa quae exit ab eo, et propter hoc est semper ieiunus (Arist. HA 591 a 18 MS)). Par ailleurs, dans l’impossibilité de comprendre viror aquae, périphrase désignant les algues, Vincent de Beauvais a écrit nidor aquae, termes devenus dans l’Hortus sanitatis nidior (pour nitidior ?) aqua. Enfin, une dernière couche d’opacité a été ajoutée lorsque le terme testam, figurant chez Michel Scot, est devenu chez Vincent de Beauvais intestina, que nous corrigeons.
[γ] TC, 7, 43*Kylok piscis marinus est, ut dicit Aristotiles, et applicatur lapidibus. Testa eius in qua latet similis est teste vasis et est aspera multum. Creatio eius corporis similis est creationi carnis. Hoc genus piscis sentit quicquid appropinquat ei. Applicatur autem lapidibus cum suis pedibus posterioribus, anterioribus vero pedibus, quibus quasi pro manibus utitur, quicquid per eum transit ex piscibus depredatur. Si quid vero transit, quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit et contrahit se et adheret fortius lapidi, cui applicatur. Orificium eius in medio corporis est. In isto genere piscium sunt duo modi : unus est parvi corporis et comeditur, et propter hoc venantur ipsum homines in hyeme et comeditur in estate : infuso enim sale longo tempore reservantur. Alterum genus magnum est et distinctum albedine ; sed adeo pestilens est, ut si aliquis ipsum attigerit, dissolvatur et deterioretur eius dispositio tempore caloris. Dans ce passage, Vincent de Beauvais, suit au mot près le texte de Thomas de Cantimpré. La source en est Aristote (Arist. HA 531 a 31 - b 6 MS) : Est genus animalis quod dicitur graece akaleki […] et applicatur lapidibus sicut animal cuius testa est aspera, similis teste uasis. Et non habet testam, sed creatio sui corporis est similis creationi carnis. Et hoc genus sentit et rapit quicquid appropinquat manibus, et applicatur lapidibus cum suis pedibus sicut animal multorum pedum. Et fortasse tumescit corpus eius, quando applicatur alicui rei.
[1] [α] Calaos est piscis maris, specie multiformis. Pluvia, quae ceteris piscibus ad vitae remedium et impinguationis juvamen esse solet, huic pro exitio datur. Nam si multa pluvia fuerit oculis caecatur ac per consequens cum cibum quaerere non possit, fame moritur. [β] Carcora vero piscis est, qui postquam deprehenditur multo vivit tempore et cibat se ex se, quia super ejus intestina est nidor aquae. [γ] Ciloc est piscis marinus, in testa multum aspera latens, cujus orificium est in medio corporis. Sentit autem quicquid ei appropinquat et applicatur lapidibus cum suis pedibus posterioribus. Anterioribus autem quibus pro manibus utitur, quicquid per eum transit ex piscibus, depraedatur. Si quid vero transit, quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit seque contrahit et adhaeret fortius lapidi cui applicatur.
[β] Arist. HA, 603 a 16-17 MSa’Cet animal ne figure que dans l’œuvre de Vincent de Beauvais, que l’Hortus sanitatis suit au mot près. Ce passage est incompréhensible en l’état, par suite d’une succession de contresens. Le premier est imputable à la traduction de Michel Scot. La source du passage, en effet, est constituée par les lignes d’Aristote que voici (Arist. HA 603 a 15-17) : « Et pourtant le murex, une fois pêché, vit environ cinquante jours. Ils se nourrissent entre eux, car il leur pousse sur les coquilles une espèce d’algue ou de lichen » (Louis 1969, 47). Or Michel Scot traduit ainsi : Et karkora, postquam deprehenditur, vivit multo tempore. Et karkora cibat se ex se, quoniam est super eius testam uiror aquae (Arist. HA 603 a 15-17 MS). Outre l’ambiguité induite par les termes ex se, si Michel Scot traduit le mot grec πορφύρα (murex) par karkora, c’est peut-être parce qu’il a fait un lien avec un autre animal, le karahez (le muge morveux, aussi dénommé chilon, cf. supra ch. 21), pensant qu’il s’agit du même (Et quoddam karahez non pascitur, set cibatur ab humiditate uiscosa quae exit ab eo, et propter hoc est semper ieiunus (Arist. HA 591 a 18 MS)). Par ailleurs, dans l’impossibilité de comprendre viror aquae, périphrase désignant les algues, Vincent de Beauvais a écrit nidor aquae, termes devenus dans l’Hortus sanitatis nidior (pour nitidior ?) aqua. Enfin, une dernière couche d’opacité a été ajoutée lorsque le terme testam, figurant chez Michel Scot, est devenu chez Vincent de Beauvais intestina, que nous corrigeons.
[γ] TC, 7, 43*Kylok piscis marinus est, ut dicit Aristotiles, et applicatur lapidibus. Testa eius in qua latet similis est teste vasis et est aspera multum. Creatio eius corporis similis est creationi carnis. Hoc genus piscis sentit quicquid appropinquat ei. Applicatur autem lapidibus cum suis pedibus posterioribus, anterioribus vero pedibus, quibus quasi pro manibus utitur, quicquid per eum transit ex piscibus depredatur. Si quid vero transit, quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit et contrahit se et adheret fortius lapidi, cui applicatur. Orificium eius in medio corporis est. In isto genere piscium sunt duo modi : unus est parvi corporis et comeditur, et propter hoc venantur ipsum homines in hyeme et comeditur in estate : infuso enim sale longo tempore reservantur. Alterum genus magnum est et distinctum albedine ; sed adeo pestilens est, ut si aliquis ipsum attigerit, dissolvatur et deterioretur eius dispositio tempore caloris. Dans ce passage, Vincent de Beauvais, suit au mot près le texte de Thomas de Cantimpré. La source en est Aristote (Arist. HA 531 a 31 - b 6 MS) : Est genus animalis quod dicitur graece akaleki […] et applicatur lapidibus sicut animal cuius testa est aspera, similis teste uasis. Et non habet testam, sed creatio sui corporis est similis creationi carnis. Et hoc genus sentit et rapit quicquid appropinquat manibus, et applicatur lapidibus cum suis pedibus sicut animal multorum pedum. Et fortasse tumescit corpus eius, quando applicatur alicui rei.
[1] [α] Calaos est piscis maris, specie multiformis. Pluvia, quae ceteris piscibus ad vitae remedium et impinguationis juvamen esse solet, huic pro exitio datur. Nam si multa pluvia fuerit oculis caecatur ac per consequens cum cibum quaerere non possit, fame moritur. [β] Carcora vero piscis est, qui postquam deprehenditur multo vivit tempore et cibat se ex se, quia super ejus intestina est nidor aquae. [γ] Ciloc est piscis marinus, in testa multum aspera latens, cujus orificium est in medio corporis. Sentit autem quicquid ei appropinquat et applicatur lapidibus cum suis pedibus posterioribus. Anterioribus autem quibus pro manibus utitur, quicquid per eum transit ex piscibus, depraedatur. Si quid vero transit, quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit seque contrahit et adhaeret fortius lapidi cui applicatur.