CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Vincentius Belvacensis - Speculum maius, Speculum Naturale – Lib. XVII.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Vincent de Beauvais, Bibliotheca mundi ; Vincentii Burgundi, ex ordine praedicatorum venerabilis episcopi Bellovacensis, speculum quadruplex, naturale, doctrinale, morale, historiale, Douai, Baltazar Bellerus, 1624.

Caput CXXVI

De captura ipsorum vel venatione

1. [α] Plin. nat.10, 1951sourcesLa source n’est pas Thomas de Cantimpré, mais Pline qui consacre un paragraphe à l’odorat des animaux. Vincent de Beauvais en a tiré des informations qui concernaient en partie le polypus mais il a commis des erreurs, car, selon Pline, c’est à la sarriette que réagit le poulpe, tandis que ce sont les serpents qui fuient l’odeur de la corne de cerf et du styrax. Par ailleurs, les pêcheurs se servent de la seiche et du poulpe grillés comme appât  : […] conueniuntque [pisces] ex alto etiam ad quosdam odores, ut saepiam ustam et polypum, quae ideo coiciuntur in nassas. […] Non potest petris auelli polypus  ; idem, cunila [Barb. Ex Ar.  : cunicula DfxdeaOxV uni- R] admota, ab odore protinus resilit. Purpurae quoque faetidis capiuntur. Nam de reliquo animalium genere quis dubitet ? Cornus ceruini odore serpentes fugantur, sed maxime styracis. Sur l’utilisation par les pêcheurs de la seiche et du poulpe grillés, cf. Arist. HA 534 a 23-27. L’auteur de l’Hortus sanitatis avait pu croire que les informations venaient de Thomas de Cantimpré, car Vincent de Beauvais n’indique aucun marqueur  : il place cette citation en tête de son chapitre 126, tandis que le chapitre précédent, consacré également à la pieuvre, se terminait par une citation de Thomas de Cantimpré.
[β] TC 7, 53, 16-172sourcesVincent de Beauvais reprend une phrase écrite par Thomas de Cantimpré, au sujet du multipes, en changeant quelque peu le vocabulaire, tandis qu’elle avait été citée presque à l’identique dans son chapitre consacré au multipes.
[1] Ex libro de natura rerum. [α] Polypus vel multipes cornu cervi vel storacis sicci fumo deluditur et deprehenditur, quia diligit ipsum et ob hoc intrat vasa venantium. Ex ipso etiam assato in hamo posito venatores multos capiunt pisces. [β] Multipes et karabos si simul irreti fuerint, karabos mortuus invenitur.
2. [β] Plin. nat.9, 923sourcesCarteiae in cetariis adsuetus exire e mari in lacus eorum apertos atque ibi salsamenta populari - mire omnibus marinis expetentibus odorem quoque eorum, qua de causa et nassis inlinuntur -, convertit in se custodum indignationem adsiduitate furti inmodicam. saepes erant obiectae, sed has transcendebat per arborem nec deprehendi potuit nisi canum sagacitate. hi redeuntem circumvasere noctu, concitique custodes expavere novitatem. primum omnium magnitudo inaudita erat, dein colos muria obliti, odore diri. quis ibi polypum exspectasset aut ita cognosceret? cum monstro dimicare sibi videbantur. namque et adflatu terribili canes agebat, nunc extremis crinibus flagellatos, nunc robustioribus bracchiis clavarum modo incussos.
[γ] Plin. nat.9, 934sourcesaegreque multis tridentibus confici potuit. ostendere Lucullo caput eius, dolii magnitudine, amphorarum XV capax, atque, ut ipsius Trebi verbis utar, barbas, quas vix utroque bracchio conplecti esset, clavarum modo torosas, longas pedum XXX, acetabulis sive caliculis urnalibus pelvium modo, dentes magnitudini respondentes. reliquiae adservante miraculo pependere pondo DCC. […].
[2] Plinius libro IX. Mire siquidem omnia marina odorem polyporum expetunt, qua de causa piscatores eos nassis illinunt. Lucullus narrat, quod Carteiae in cetariis polypus quidam assuetus erat exire in lacus eorum apertos e mari ibique pisces et salsamenta populari. Custodes autem estimantes quod alii fures caperent pisces, fecerunt ibi magnas sepes. Polypus vero per unam magnam arborem transcendebat nec nisi canum sagacitate percipi poterat, tandem custodes indignati redeuntem polypum noctu circumvaserunt concitatique novitatem expaverunt, prius etenim inauditum erat, qualiter odore dire afflatuque terribili, qualiter etiam extremis crinibus et branchiis clavarum modo canes flagellans cum ipsis pugnabat. [γ] Aegre itaque multis tridentibus confici potuit. Ostenderunt Lucullo caput ejus dolii magnitudine capax amphorarum XV barbasque vix utroque brachio posse complecti clavarum modo torosas longasque pedum XXX. Acceptabulis sive caliculis urinalibus pelvium modo, dentes vero magnitudini respondentes. Reliquiae vero asservatae pondo DCC perpendere.
3. [δ] Plin. nat.32, 1215sourcesSanguinem fieri piscium cibo putant, sisti polypo tuso inlito, de quo et haec traduntur.
[3] Idem in libro XXXII. [δ] Polypo tuso et illito sanguinem sisti putant.

Notes de source :

1. La source n’est pas Thomas de Cantimpré, mais Pline qui consacre un paragraphe à l’odorat des animaux. Vincent de Beauvais en a tiré des informations qui concernaient en partie le polypus mais il a commis des erreurs, car, selon Pline, c’est à la sarriette que réagit le poulpe, tandis que ce sont les serpents qui fuient l’odeur de la corne de cerf et du styrax. Par ailleurs, les pêcheurs se servent de la seiche et du poulpe grillés comme appât  : […] conueniuntque [pisces] ex alto etiam ad quosdam odores, ut saepiam ustam et polypum, quae ideo coiciuntur in nassas. […] Non potest petris auelli polypus  ; idem, cunila [Barb. Ex Ar.  : cunicula DfxdeaOxV uni- R] admota, ab odore protinus resilit. Purpurae quoque faetidis capiuntur. Nam de reliquo animalium genere quis dubitet ? Cornus ceruini odore serpentes fugantur, sed maxime styracis. Sur l’utilisation par les pêcheurs de la seiche et du poulpe grillés, cf. Arist. HA 534 a 23-27. L’auteur de l’Hortus sanitatis avait pu croire que les informations venaient de Thomas de Cantimpré, car Vincent de Beauvais n’indique aucun marqueur  : il place cette citation en tête de son chapitre 126, tandis que le chapitre précédent, consacré également à la pieuvre, se terminait par une citation de Thomas de Cantimpré. | 

2. Vincent de Beauvais reprend une phrase écrite par Thomas de Cantimpré, au sujet du multipes, en changeant quelque peu le vocabulaire, tandis qu’elle avait été citée presque à l’identique dans son chapitre consacré au multipes. | 

3. Carteiae in cetariis adsuetus exire e mari in lacus eorum apertos atque ibi salsamenta populari - mire omnibus marinis expetentibus odorem quoque eorum, qua de causa et nassis inlinuntur -, convertit in se custodum indignationem adsiduitate furti inmodicam. saepes erant obiectae, sed has transcendebat per arborem nec deprehendi potuit nisi canum sagacitate. hi redeuntem circumvasere noctu, concitique custodes expavere novitatem. primum omnium magnitudo inaudita erat, dein colos muria obliti, odore diri. quis ibi polypum exspectasset aut ita cognosceret? cum monstro dimicare sibi videbantur. namque et adflatu terribili canes agebat, nunc extremis crinibus flagellatos, nunc robustioribus bracchiis clavarum modo incussos. | 

4. aegreque multis tridentibus confici potuit. ostendere Lucullo caput eius, dolii magnitudine, amphorarum XV capax, atque, ut ipsius Trebi verbis utar, barbas, quas vix utroque bracchio conplecti esset, clavarum modo torosas, longas pedum XXX, acetabulis sive caliculis urnalibus pelvium modo, dentes magnitudini respondentes. reliquiae adservante miraculo pependere pondo DCC. […]. | 

5. Sanguinem fieri piscium cibo putant, sisti polypo tuso inlito, de quo et haec traduntur.