CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Vincentius Belvacensis - Speculum maius, Speculum Naturale – Lib. XVII.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Vincent de Beauvais, Bibliotheca mundi ; Vincentii Burgundi, ex ordine praedicatorum venerabilis episcopi Bellovacensis, speculum quadruplex, naturale, doctrinale, morale, historiale, Douai, Baltazar Bellerus, 1624.

Caput CXXIX

De syrene

1. [α] Physiol.B 121sourcessirenae (inquit) animalia sunt mortifera  ; quae a capite usque ad umbilicum figuram hominis habent, extrema uero pars usque ad pedes uolatilis habent figuram  ; et musicum quoddam ac dulcissimum melodiae carmen canunt, ita ut per suauitatem uocis auditus hominum a longe nauigantium mulceant et ad se trahant, ac nimia suauitate modulationis prolixae aures ac sensus eorum delinientes in somnum uertunt. Tunc deinde, cum uiderint eos grauissimo somno sopitos, inuadunt eos et dilaniant carnes eorum. La construction étrange qu’offre l’Hortus sanitatis, à la suite de Vincent de Beauvais, auditus trahant, « elles attirent les oreilles », s'explique par l'omission du verbe mulceant présent dans le texte original du Physiologus  : « [littéralement] elles charment les oreilles des hommes qui naviguent au loin et les attirent à elles. »
[1] Physiologus. [α] Syrenes sunt animalia mortifera, usque ad umbilicum figuram hominis habentia, extrema vero pars, usque ad pedes volatilis et piscis habet figuram. Musicum quoddam ac dulcisonum melodiae carmen canunt, ita ut auditus hominum longe navigantium ad se trahant nimiaque suavitate prolixae modulationis aures eorum ac sensus delinientes in somnum vertant. Tunc demum cum vident eos gravissimo somno sopitos, ignaros ac per insipientiam suam deceptos invadunt et carnes eorum dilaniant.
2. [β] TC 6, 462sourcesLe texte de Vincent de Beauvais suit de très près celui de Thomas de Cantimpré.
[γ] TC 8, 383sourcesCet extrait est tiré du livre 8 du Liber de natura rerum de Thomas de Cantimpré qui traite des serpents. Au début du chapitre 38, intitulé De syrenis, Thomas de Cantimpré fait une comparaison entre le monstre marin, nommé la sirène, et les serpents-sirènes, au sujet desquels, se référant à l’Experimentator, il explique  : in partibus Arabie habitant et cursu validiores equis sunt. Nonulli ex eis sunt, qui habentes alas volare possunt. Horum tantum virus est et ita efficacissimum ad inferendam mortem, ut morsum ante mors quam dolor sequatur.
[2] Ex libro de natura rerum. [β] Syrenes sunt animalia mortifera, que a capite usque ad umbilicum habet figuram mulieris improcerae magnitudinis horrenda facie, crinibus capitis longissimis atque squalentibus. Apparent autem cum foetibus quos in brachiis portant, mammis etenim fetus lactant, quas in pectore magnas habent. Has quando vident nautae multum timent eisque lagenam vacuam projiciunt et ipsa cum lagena ludit, donec naves pertranseant : reliquam vero partem corporis habent ut aquila et in pedibus ungues ad laniandum habiles. Porro in fine corporis habent squamosas piscium caudas, quibus ut remigiis in gurgitibus natant. Quoddam etiam musicum ac dulcissimum melos habent in voce, quo delectati navigantes et attracti resolvuntur in somnum sopitique syrenarum unguibus dilacerantur. Sed nonnulli navigantium sapienti usi consilio, fortiter aures suas obturant et sic immunes transeunt, ne mortifero syrenarum cantu illiciantur ad somnum. Hae quidem belluae in quibusdam profundi gurgitis insulis et aliquando in fluctibus commorantur. Et quod de lagena dictum est, illi testati sunt, qui eas se vidisse dixerunt. Syrenas tamen has non in veritate belluas, sed meretrices quasdam Isidorus fuisse descripsit, que transeuntes ad egestatem deducebant. Sed et philosophi et sanctorum expositorum nonnulli contrarium sentiunt, vera monstra marina esse dicentes. [γ] Sunt et syrenae serpentes in Arabiae partibus habitantes, equi cursu validiores, quarum etiam quidam alas habentes volare possunt : harum tantum virus est et sic efficacissimum ad nocendum morsum, ut ante mors, quam dolor sequatur.

Notes de source :

1. sirenae (inquit) animalia sunt mortifera  ; quae a capite usque ad umbilicum figuram hominis habent, extrema uero pars usque ad pedes uolatilis habent figuram  ; et musicum quoddam ac dulcissimum melodiae carmen canunt, ita ut per suauitatem uocis auditus hominum a longe nauigantium mulceant et ad se trahant, ac nimia suauitate modulationis prolixae aures ac sensus eorum delinientes in somnum uertunt. Tunc deinde, cum uiderint eos grauissimo somno sopitos, inuadunt eos et dilaniant carnes eorum. La construction étrange qu’offre l’Hortus sanitatis, à la suite de Vincent de Beauvais, auditus trahant, « elles attirent les oreilles », s'explique par l'omission du verbe mulceant présent dans le texte original du Physiologus  : « [littéralement] elles charment les oreilles des hommes qui naviguent au loin et les attirent à elles. » | 

2. Le texte de Vincent de Beauvais suit de très près celui de Thomas de Cantimpré. | 

3. Cet extrait est tiré du livre 8 du Liber de natura rerum de Thomas de Cantimpré qui traite des serpents. Au début du chapitre 38, intitulé De syrenis, Thomas de Cantimpré fait une comparaison entre le monstre marin, nommé la sirène, et les serpents-sirènes, au sujet desquels, se référant à l’Experimentator, il explique  : in partibus Arabie habitant et cursu validiores equis sunt. Nonulli ex eis sunt, qui habentes alas volare possunt. Horum tantum virus est et ita efficacissimum ad inferendam mortem, ut morsum ante mors quam dolor sequatur.