CopierCopier dans le presse-papierPour indiquer l’adresse de consultation« Vincentius Belvacensis - Speculum maius, Speculum Naturale – Lib. XVII.  », in Bibliothèque Ichtya, état du texte au 08/09/2024. [En ligne : ]
CopierCopier dans le presse-papierSource de référence
Vincent de Beauvais, Bibliotheca mundi ; Vincentii Burgundi, ex ordine praedicatorum venerabilis episcopi Bellovacensis, speculum quadruplex, naturale, doctrinale, morale, historiale, Douai, Baltazar Bellerus, 1624.

Caput LX

De calao et carcora et kilok

1. [α] TC 7, 421sourcesKalaoz piscis marinus est, ut dicit Aristotiles, specie multiformis, qui in orientis partibus invenitur. Hic piscis contra omnia genera piscium naturam habet, quod pluvia celi, que solet esse ceteris piscibus ad remedium vite et impinguationis iuvamen, huic pisci pro exitio datur, quoniam si multa fueritpluvia, cecatur oculis, et per consequens, cum non posset cibum querere, fame et inedia moritur.
[β] Arist. HA, 603 a 16-17 MS2philologieCet animal ne figure que dans l’œuvre de Vincent de Beauvais, que l’Hortus sanitatis suit au mot près. Ce passage est incompréhensible en l’état, par suite d’une succession de contresens. Le premier est imputable à la traduction de Michel Scot. La source du passage, en effet, est constituée par les lignes d’Aristote que voici (Arist. HA 603 a 15-17)  : « Et pourtant le murex, une fois pêché, vit environ cinquante jours. Ils se nourrissent entre eux, car il leur pousse sur les coquilles une espèce d’algue ou de lichen » (Louis 1969, 47). Or Michel Scot traduit ainsi  : Et karkora, postquam deprehenditur, vivit multo tempore. Et karkora cibat se ex se, quoniam est super eius testam uiror aquae (Arist. HA 603 a 15-17 MS). Outre l’ambiguité induite par les termes ex se, si Michel Scot traduit le mot grec πορφύρα (murex) par karkora, c’est peut-être parce qu’il a fait un lien avec un autre animal, le karahez (le muge morveux, aussi dénommé chilon, cf. supra ch. 21), pensant qu’il s’agit du même (Et quoddam karahez non pascitur, set cibatur ab humiditate uiscosa quae exit ab eo, et propter hoc est semper ieiunus (Arist. HA 591 a 18 MS)). Par ailleurs, dans l’impossibilité de comprendre viror aquae, périphrase désignant les algues, Vincent de Beauvais a écrit nidor aquae, termes devenus dans l’Hortus sanitatis nidior (pour nitidior ?) aqua. Enfin, une dernière couche d’opacité a été ajoutée lorsque le terme testam, figurant chez Michel Scot, est devenu chez Vincent de Beauvais intestina, que nous corrigeons.
[γ] TC 7, 433sourcesKylok piscis marinus est, ut dicit Aristotiles, et applicatur lapidibus. Testa eius in qua latet similis est teste vasis et est aspera multum. Creatio eius corporis similis est creationi carnis. Hoc genus piscis sentit quicquid appropinquat ei. Applicatur autem lapidibus cum suis pedibus posterioribus, anterioribus vero pedibus, quibus quasi pro manibus utitur, quicquid per eum transit ex piscibus depredatur. Si quid vero transit, quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit et contrahit se et adheret fortius lapidi, cui applicatur. Orificium eius in medio corporis est. In isto genere piscium sunt duo modi  : unus est parvi corporis et comeditur, et propter hoc venantur ipsum homines in hyeme et comeditur in estate  : infuso enim sale longo tempore reservantur. Alterum genus magnum est et distinctum albedine  ; sed adeo pestilens est, ut si aliquis ipsum attigerit, dissolvatur et deterioretur eius dispositio tempore caloris. Dans ce passage, Vincent de Beauvais, suit au mot près le texte de Thomas de Cantimpré. La source en est Aristote (Arist. HA 531 a 31 - b 6 MS)  : Est genus animalis quod dicitur graece akaleki […] et applicatur lapidibus sicut animal cuius testa est aspera, similis teste uasis. Et non habet testam, sed creatio sui corporis est similis creationi carnis. Et hoc genus sentit et rapit quicquid appropinquat manibus, et applicatur lapidibus cum suis pedibus sicut animal multorum pedum. Et fortasse tumescit corpus eius, quando applicatur alicui rei.
[1] [α] Calaos est piscis maris, specie multiformis. Pluvia, quae ceteris piscibus ad vitae remedium et impinguationis juvamen esse solet, huic pro exitio datur. Nam si multa pluvia fuerit oculis caecatur ac per consequens cum cibum quaerere non possit, fame moritur. [β] Carcora vero piscis est, qui postquam deprehenditur multo vivit tempore et cibat se ex se, quia super ejus intestina est nidor aquae. [γ] Ciloc est piscis marinus, in testa multum aspera latens, cujus orificium est in medio corporis. Sentit autem quicquid ei appropinquat et applicatur lapidibus cum suis pedibus posterioribus. Anterioribus autem quibus pro manibus utitur, quicquid per eum transit ex piscibus, depraedatur. Si quid vero transit, quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit seque contrahit et adhaeret fortius lapidi cui applicatur.

Notes philologiques :

2. Cet animal ne figure que dans l’œuvre de Vincent de Beauvais, que l’Hortus sanitatis suit au mot près. Ce passage est incompréhensible en l’état, par suite d’une succession de contresens. Le premier est imputable à la traduction de Michel Scot. La source du passage, en effet, est constituée par les lignes d’Aristote que voici (Arist. HA 603 a 15-17)  : « Et pourtant le murex, une fois pêché, vit environ cinquante jours. Ils se nourrissent entre eux, car il leur pousse sur les coquilles une espèce d’algue ou de lichen » (Louis 1969, 47). Or Michel Scot traduit ainsi  : Et karkora, postquam deprehenditur, vivit multo tempore. Et karkora cibat se ex se, quoniam est super eius testam uiror aquae (Arist. HA 603 a 15-17 MS). Outre l’ambiguité induite par les termes ex se, si Michel Scot traduit le mot grec πορφύρα (murex) par karkora, c’est peut-être parce qu’il a fait un lien avec un autre animal, le karahez (le muge morveux, aussi dénommé chilon, cf. supra ch. 21), pensant qu’il s’agit du même (Et quoddam karahez non pascitur, set cibatur ab humiditate uiscosa quae exit ab eo, et propter hoc est semper ieiunus (Arist. HA 591 a 18 MS)). Par ailleurs, dans l’impossibilité de comprendre viror aquae, périphrase désignant les algues, Vincent de Beauvais a écrit nidor aquae, termes devenus dans l’Hortus sanitatis nidior (pour nitidior ?) aqua. Enfin, une dernière couche d’opacité a été ajoutée lorsque le terme testam, figurant chez Michel Scot, est devenu chez Vincent de Beauvais intestina, que nous corrigeons.

Notes de source :

1. Kalaoz piscis marinus est, ut dicit Aristotiles, specie multiformis, qui in orientis partibus invenitur. Hic piscis contra omnia genera piscium naturam habet, quod pluvia celi, que solet esse ceteris piscibus ad remedium vite et impinguationis iuvamen, huic pisci pro exitio datur, quoniam si multa fueritpluvia, cecatur oculis, et per consequens, cum non posset cibum querere, fame et inedia moritur. | 

3. Kylok piscis marinus est, ut dicit Aristotiles, et applicatur lapidibus. Testa eius in qua latet similis est teste vasis et est aspera multum. Creatio eius corporis similis est creationi carnis. Hoc genus piscis sentit quicquid appropinquat ei. Applicatur autem lapidibus cum suis pedibus posterioribus, anterioribus vero pedibus, quibus quasi pro manibus utitur, quicquid per eum transit ex piscibus depredatur. Si quid vero transit, quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit et contrahit se et adheret fortius lapidi, cui applicatur. Orificium eius in medio corporis est. In isto genere piscium sunt duo modi  : unus est parvi corporis et comeditur, et propter hoc venantur ipsum homines in hyeme et comeditur in estate  : infuso enim sale longo tempore reservantur. Alterum genus magnum est et distinctum albedine  ; sed adeo pestilens est, ut si aliquis ipsum attigerit, dissolvatur et deterioretur eius dispositio tempore caloris. Dans ce passage, Vincent de Beauvais, suit au mot près le texte de Thomas de Cantimpré. La source en est Aristote (Arist. HA 531 a 31 - b 6 MS)  : Est genus animalis quod dicitur graece akaleki […] et applicatur lapidibus sicut animal cuius testa est aspera, similis teste uasis. Et non habet testam, sed creatio sui corporis est similis creationi carnis. Et hoc genus sentit et rapit quicquid appropinquat manibus, et applicatur lapidibus cum suis pedibus sicut animal multorum pedum. Et fortasse tumescit corpus eius, quando applicatur alicui rei.